Aby lepiej zrozumieć kontekst filmu, najpierw przywołać należy nieco historii. W 1976 roku wieźniowie Irlandzkiej Republikańskiej Armii (IRA) z Maze Prison rozpoczęli tak zwany protest kocowy (blanket protest), domagając się specjalnego statusu jeńców wojennych. Wśród roszczeń wieźniów znalazły się takie postulaty jak prawo do nie noszenia munduru więźnia, do nie wykonywania prac więziennych, do swobodnego kontaku z innymi więźniami czy prawo do jednej wizyty i jednego listu tygodniowo. W rezultacie odmowy spełnienia żadań przez rząd Margaret Thatcher więzniowie zaczęli nosić jedynie koce. W czasie trwania protestu doszło to kilkunastu zamachów na oficerów więziennych – napięcie pomiędzy strażnikami a więźniami było ogromne. Dwa lata później, w 1978, w odpowiedzi na wyjątkową brutalność strażników więźniowie porozbijali meble w swoich celach i rozpoczęli kolejną fazę protestu, odmawiając opuszczenia celi w celu mycia i toalety, zwaną dalej protestem brudowym (dirty protest). Przez ponad dwa trzy lata więźniowie żyli w swoich celach wśród własnych ekskrementów, w warunkach urągających wszelkim standardom. W odpowiedzi na skargi opinii publicznej Europejska Komisja Praw Człowieka przebadała tą sprawę, ostatecznie stwierdzając, iż kondycja więźniów jest wynikiem ich własnego i świadomego działania i jest wymierzona w wymuszenie współczucia, aby osiągnąć swe polityczne cele. Pod koniec 1980 roku nastąpiła kolejna eskalacja konfliktu, rozpoczął się pierwszy strajk głodowy zakończony po 53 dniach, a następnie drugi strajk głodowy, który rozpoczął Bobby Sands.
On sam i dziewięcioro innych więźniów zagłodziło się w tym czasie na śmierć. Strajk zakończyło nieformalne zagwarantowanie żądań więźniów. Bezpośrednim owocem prostestów było także upartyjnienie Sinn Fein jako skrzydła politycznego.
Film Steve’a McQueena oscyluje wokół, niewygodnych historycznie dla brytyjczyków, zajść w Maze Prison 1976-1981. Film w sposób widoczny podzielony jest na dwa segmenty. Pierszwy z nich opowiedziany jest niemalże bez słów. Jest to niezwykle realistyczny (wręcz hiperrealistyczny) opis protestów do czasu strajku głodowego, atmosfera jest klaustrofobiczna i pełna przemocy. Jesteśmy niemal całkowiecie wciągnieci w jeden z bloków więziennych. W czasie tej pierwszej godziny zarysowywuje się nam portret psychologiczny więźniów. W walce o dumę i godność uciekają się oni do metod skrajnych. Nie są to jednak rycerze bez skazy, więźniowie wcale nie są ukazani jak bohaterowie – zza krat, różnymi metodami wciąż potrafią sterować zabójstwami politycznymi. To właściwie studium wojny nerwów jaka rozgrywa się pomiędzy więźniami a strażnikami, opinią publiczną a żelazną ręką rządów żelaznej damy – Thatcher, IRA a UDA (Ulster Defence Association). To druzgococą analiza przemocy sankcjonowanej przez aparat władzy kontra przemocy sankcjonowanej przez wyznawane ideały, które także nie znają granic moralności. Skrajnie brutalne opisy rytuałów znęcania się nad więźniami i ich poniżania mieszają się tutaj z rożnymi formami sterowania egzekucjami strażników z zewnątrz więzienia, przy czym reżyser zachował się niezwykle mądrze i ostrożnie, gdyż żadnej ze stron nie gloryfikuje, w miarę możliwości pozostaje apolityczny.
Drugą część – w przeciwieństwie do pierwszej, niemalże bezdialogowej – rozpoczyna prawdziwa lawina słów. W trakcie blisko 20 minutowego, praktycznie bez cięć montażowych, dialogu pomiędzy Bobby Sands’em a więziennym kapelanem możemy poznać moralne argumentacje Sandsa co do wyboru sposobu walki jaki przyjął. Jest to także kontrast pomiędzy Sands’em – aktywnym bojownikiem a kapelanem –biernym bojownikiem słowa. Formalna oszczędność filmu McQueena nie działa na jego niekorzyść. Przeciwnie, dzięki formie przywołującej czasem formę paradokumentu, możliwe jest odczucie ciężaru tematyki, zapachu ekskrementów, obserwacje osoby głodującej. Co ciekawe, irlandzki aktor Michael Fassbender aby zagrać rolę Bobby’ego Sandsa głodził się dwa miesiące. Pasja Sandsa jest motywem dominującym w drugiej części filmu. Powolna obserwacja fizycznej degradacji ciała bohatera jest tutaj najbardziej wstrząsająca, używa on bowiem swego ciała jako broni politycznej i ostatecznej. Poza nią nie ma już nic.
Co się naprawdę udało McQueenowi, to uniknięcie zamknięcia w sztampie kina zaangażowanego politycznie, realia historyczne wydają się być tylko szkicem do szerszej historii. W obliczu tej bezsensownej przemocy siłą rzeczy stajemy po stronie więźniów, którzy w obronie swoich ideałów idą przez drogę pełną poniżeń i cierpienia, na końcu której często czeka ich śmierć. Jednak reżyser dotyka w tym filmie czegoś znacznie szerszego. McQueen analizuje bowiem degenerację więzi międzyludzkich jako konsekwencji wojny domowej oraz pyta o istotę złą i przemocy w ogóle. Na myśl przychodzą współczesne przejawy takich zjawisk, jak choćby niesławne Guantanamo. Zdecydowanie jest to rzecz mocna i warta zobaczenia, film ten zdobył także uznanie widzów i krytyków na całym świecie, o czym najlepiej świadczy prestiżowa Caméra dOr na ubiegłorocznym festiwalu w Cannes, przyznawana za najlepsze debiuty.
Głód / Hunger
Reżyseria: Steve McQueen
Kraj: Irlandia, Wielka Brytania
Rok: 2008
Film Steve’a McQueena oscyluje wokół, niewygodnych historycznie dla brytyjczyków, zajść w Maze Prison 1976-1981. Film w sposób widoczny podzielony jest na dwa segmenty. Pierszwy z nich opowiedziany jest niemalże bez słów. Jest to niezwykle realistyczny (wręcz hiperrealistyczny) opis protestów do czasu strajku głodowego, atmosfera jest klaustrofobiczna i pełna przemocy. Jesteśmy niemal całkowiecie wciągnieci w jeden z bloków więziennych. W czasie tej pierwszej godziny zarysowywuje się nam portret psychologiczny więźniów. W walce o dumę i godność uciekają się oni do metod skrajnych. Nie są to jednak rycerze bez skazy, więźniowie wcale nie są ukazani jak bohaterowie – zza krat, różnymi metodami wciąż potrafią sterować zabójstwami politycznymi. To właściwie studium wojny nerwów jaka rozgrywa się pomiędzy więźniami a strażnikami, opinią publiczną a żelazną ręką rządów żelaznej damy – Thatcher, IRA a UDA (Ulster Defence Association). To druzgococą analiza przemocy sankcjonowanej przez aparat władzy kontra przemocy sankcjonowanej przez wyznawane ideały, które także nie znają granic moralności. Skrajnie brutalne opisy rytuałów znęcania się nad więźniami i ich poniżania mieszają się tutaj z rożnymi formami sterowania egzekucjami strażników z zewnątrz więzienia, przy czym reżyser zachował się niezwykle mądrze i ostrożnie, gdyż żadnej ze stron nie gloryfikuje, w miarę możliwości pozostaje apolityczny.
Drugą część – w przeciwieństwie do pierwszej, niemalże bezdialogowej – rozpoczyna prawdziwa lawina słów. W trakcie blisko 20 minutowego, praktycznie bez cięć montażowych, dialogu pomiędzy Bobby Sands’em a więziennym kapelanem możemy poznać moralne argumentacje Sandsa co do wyboru sposobu walki jaki przyjął. Jest to także kontrast pomiędzy Sands’em – aktywnym bojownikiem a kapelanem –biernym bojownikiem słowa. Formalna oszczędność filmu McQueena nie działa na jego niekorzyść. Przeciwnie, dzięki formie przywołującej czasem formę paradokumentu, możliwe jest odczucie ciężaru tematyki, zapachu ekskrementów, obserwacje osoby głodującej. Co ciekawe, irlandzki aktor Michael Fassbender aby zagrać rolę Bobby’ego Sandsa głodził się dwa miesiące. Pasja Sandsa jest motywem dominującym w drugiej części filmu. Powolna obserwacja fizycznej degradacji ciała bohatera jest tutaj najbardziej wstrząsająca, używa on bowiem swego ciała jako broni politycznej i ostatecznej. Poza nią nie ma już nic.
Co się naprawdę udało McQueenowi, to uniknięcie zamknięcia w sztampie kina zaangażowanego politycznie, realia historyczne wydają się być tylko szkicem do szerszej historii. W obliczu tej bezsensownej przemocy siłą rzeczy stajemy po stronie więźniów, którzy w obronie swoich ideałów idą przez drogę pełną poniżeń i cierpienia, na końcu której często czeka ich śmierć. Jednak reżyser dotyka w tym filmie czegoś znacznie szerszego. McQueen analizuje bowiem degenerację więzi międzyludzkich jako konsekwencji wojny domowej oraz pyta o istotę złą i przemocy w ogóle. Na myśl przychodzą współczesne przejawy takich zjawisk, jak choćby niesławne Guantanamo. Zdecydowanie jest to rzecz mocna i warta zobaczenia, film ten zdobył także uznanie widzów i krytyków na całym świecie, o czym najlepiej świadczy prestiżowa Caméra dOr na ubiegłorocznym festiwalu w Cannes, przyznawana za najlepsze debiuty.
Głód / Hunger
Reżyseria: Steve McQueen
Kraj: Irlandia, Wielka Brytania
Rok: 2008