Mamy więc refleksję Adama Workowskiego o kinie wartości, obecności i statusie takich pojęć jak dobro, piękno, zło, itp. Ale i o postrzeganiu kina jako sztuki, która sama może reprezentować sobą jakąś wartość. Autor dochodzi do wniosku, że na ekranie najłatwiej daje się ukazać wartości estetyczne, zmysłowe. To one w pierwszym rzędzie interesują twórców i widzów. Także wartość negatywna, jaką jest zło w każdej postaci, wydaje się szczególnie przyciągać uwagę. Nie ulega jednak wątpliwości, że kino potrafi także wyjść poza materialność świata, dokonać próby ukazania wartości duchowych, niedających się przecież łatwo zwerbalizować czy zobrazować. Udowadniają to kolejne rozdziały tej części, analizujące konkretne dzieła. Marcin Maron pisze o nicości i nihilizmie w filmach Wojciecha Jerzego Hasa, nieoczywistych, ale – jak udowadnia ten znakomity tekst – równie ważnych motywach bogatej twórczości autora Pętli (1957). Agnieszka Morstin przywołuje mniej znany w Polsce film Krzysztofa Zanussiego (reżysera, którego nie mogło zabraknąć w tej publikacji) Imperatyw (1982), mówiący o zderzeniu świata zachodniego z filozofią Wschodu, konflikcie wartości i diametralnie odmiennych priorytetach etycznych, z jakimi zostaje skonfrontowany główny bohater. Łukasz Maciejewski rozmawia z Maciejem Wojtyszko o jego filmie dokumentalnym Moment (1992) – świadectwie doświadczeń obozowych osobistości ze świata polskiej kultury, wzbogaconego dyskusją-starciem odmiennych światopoglądów między księdzem Józefem Tischnerem a Stanisławem Lemem. W końcu barwna i lekka w formie, acz poważna w treści analiza animowanych filmów na podstawie Bajek z Lailonii Leszka Kołakowskiego autorstwa Jana Zamojskiego.
Kolejne części są już mniej rozbudowane.
„Filozof w kinie” zawiera esej Michała Oleszczyka o eksperymentalnej (zawieszonej między fabułą i autobiograficznym dokumentem) twórczości Pawła Kuczyńskiego oraz analizę nietypowej biografii Wittgenstein (1993) Dereka Jarmana a także dyskusję z historykami filozofii na temat tego filmu. Zdawałoby się, że to najbardziej bezpośrednie ujęcie filozofii w filmie (biografie znanych myślicieli) będzie prowadzić do mało oryginalnych rozwiązań i dość oczywistych wniosków, jednak dobrane dzieła i teksty o nich traktujące mówią coś zgoła innego.
Rozległy temat, jakim jest „Kino i filozofia Wschodu” (trudny do holistycznego ujęcia w jednej tylko części publikacji – potrzeba by obszernej książki) reprezentują cztery różnorodne artykuły. Ten fragment W stronę kina filozoficznego jest najbardziej nierówny, choć w gruncie rzeczy od poziomu odstaje wyłącznie esej o samurajskich filmach Masakiego Kobayashi. Zabrakło w nim istoty omawianej książki, przybliżenia kontekstu filozofii samurajskiej w ujęciu twórcy Harakiri (1962). Autor skupia się na stronie estetycznej kina Kobayashiego oraz jego polemicznym podejściu do historii, krytyce wypaczeń etosu japońskich wojowników. Bardzo ciekawy jest natomiast rozdział o filmie Bogini (1960) Satyajita Raya, wciąż mało znanego mistrza kinematografii Indii. Spotkanie z egzotyką dopełnia przywołanie irańskiego dokumentu Czigh (1997) o kurdyjskiej sztuce i religii oraz dogłębna refleksja, poświęcona obrazom śmierci w tekście o animowanym Persepolis (2007).
Część zamykająca zbiór – „Metafizyka”, ma jednego tylko bohatera. Fascynujący erudycją bohatera wywiad z Lechem Majewskim i analiza jego Angelusa (2010) autorstwa Urszuli Tes przybliżają postać reżysera i myśliciela w jednej osobie. Twórcy, który od lat z wielką konsekwencją i nieustającą pasją uprawia filozofię za pomocą obrazów.
Antologia W stronę kina filozoficznego, jak każdy zbiór tekstów pod redakcją, ma swoje mocne i słabsze fragmenty. Jednak jako przybliżenie pewnego zagadnienia oraz podsumowanie i uzupełnienie festiwalu sprawdza się znakomicie. Filozofia podobnie jak religia czy duchowość nie jest z pozoru tematem, któremu po drodze ze sztuką filmową. Książka ta udowadnia, że problemów filozoficznych warto doszukiwać się nawet w najmniej oczywistych miejscach na kinowym firmamencie. Traktując o twórcach, którzy podejmują swoimi dziełami refleksję na temat ludzkiej egzystencji, istotnych dla nas wartości, sama pobudza do myślenia, poszukiwania, pytania czy zdziwienia w spotkaniu z filmami. A to ostatnie, jak wiadomo, jest początkiem filozofii.
W stronę kina filozoficznego. Antologia
pod redakcją Urszuli Tes
WAM, 2011
Iwo Sulka – filmoznawca, rocznik ’85. Interesuje się kinem amerykańskim i europejskim. Filmowe gusta lekko konserwatywne, acz otwarte na nowe propozycje. Opublikował artykuł na temat Darrena Aronofsky’ego w trzecim tomie Mistrzów kina amerykańskiego, a także recenzje i inne teksty na łamach e-splotu oraz na blogu „Salaam Cinema!”