W motywach zdobniczych wyobraźnia japońskich rzemieślników nie znała granic. Na jelcach i innych elementach oprawy mogło się pojawić dosłownie wszystko. Nierzadko sięgano po przedstawienia przedstawienia symboliczne (symbole długowieczności, takie jak sosna, żółw lub żuraw, czy też prawości i odwagi, taki jak bambus lub karp) oraz mitologiczne (przede wszystkim smoki, ale również jednorożce, feniksy i tengu [21]). Powszechnie stosowano motywy charakterystyczne dla całej japońskiej sztuki, zwłaszcza różnych kwiatów, takich jak wiśnia, śliwa, glicynia, chryzantema. Z przedstawień roślinnych poza sosną i bambusem popularnością cieszyła się również tykwa. Na broni niejednokrotnie ukazywano personifikacje siedmiu bogów szczęścia albo ich znaków i posłańców, bóstw buddyjskich oraz kami znanych z shintōizmu, takich jak Inari czy bóg wojny Hachiman. Oczywiście wykorzystywano także zgeometryzowane symbole bogów i buddów, np. błyskawice, klejnoty czy swastyki, inskrypcje znakami kanji [22]. Powodzeniem cieszyły się przedstawienia rozmaitych owadów (motyle, ważki i modliszki), skorupiaków (zwłaszcza homarów), ryb, ptaków i ssaków (chociażby koni). Wśród tego nieprzebranego bogactwa zdarzają się także wizerunki hełmów i innych rodzajów uzbrojenia lub sławnych postaci historycznych – mnichów lub znanych generałów, np. Yoshitsune. Inni znów preferowali przedstawienia wzburzonych fal, góry Fuji, a nawet całych miniaturowych krajobrazów. Częstym motywem zdobniczym bywały samurajskie herby, czyli mon. Zdarzały się oczywiście egzemplarze jelców zupełnie prostych, bez najmniejszych zdobień lub zdobionych tylko skromnymi motywami geometrycznymi.
Ciekawą właściwością japońskiej broni siecznej jest to, że bardzo łatwo w niej zdemontować rękojeść. Dlatego do jednej głowni mogło istnieć kilka różnych opraw, które właściciel mógł zmieniać zależnie od potrzeb. Podobnie do swojego gustu dostosowywał kolorystykę oprawy. Barwy sayi, oplotu rękojeści, a nawet samej skóry pokrywającej powierzchnię tsuki bywały bardzo różne. Przy metalowych elementach koshirae natomiast pozostawano najczęściej na ekspozycji naturalnej kolorystyki metalu, z jakiego wykonano elementy zdobnicze. Gdy broni nie używano lub gdy jakiś element koshirae wymagał naprawy, głownię przechowywano w specjalnej surowej oprawie zwanej shirasaya. Była ona pozbawiona wszelkich ozdób i składała się właściwie z samej rękojeści, bez jelca oraz pochwy [24]. Nippontō zwykle przechowuje się na specjalnych stojakach, zwanych katanakake, zaplatając najczęściej sageo w misterny węzeł [25].
Z materialną estetyką samych nippontō i naginat łączy się estetyka ich użycia. Formy znane ze sztuk walki cechują się niesamowitą gracją, w której tym bardziej może się uwidocznić piękno samej broni. Nawet proste obnażenie szabli łączy się z przyjemnością obcowania z aromatem olejku goździkowego, którym pokrywa się powierzchnię płazów, aby zabezpieczyć je przed korozją.
BIBLIOGRAFIA
Gradowski M., Żygulski jun. Z., Słownik uzbrojenia historycznego, Warszawa 2000.
Hakusui I., Miecz samurajski, Bydgoszcz 2009.
Hall J. W., Japonia, Warszawa 1979.
Japońska broń biała. Przewodnik użytkownika, Bydgoszcz 2009.
Kure M., Samurai. Arms, Armor, Costume, London 2007.
Polak K., Leksykon broni japońskiej, Warszawa 2007.
Ratti O., Westbrook A., Sekrety samurajów, Bydgoszcz 1997.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2003.
Socha H., Miecze japońskie Nihontō, Warszawa 2002.
Socha H., Zamki i miecze samurajów, Warszawa 2004.
Stone G. C., A Glossary of the Construction, Decoration and Use of Arms and Armor in All Countries and in All Times, Mineola 1999.
Tubielewicz J., Kultura Japonii. Słownik, Warszawa 1996.
Turnbull S., Samuraje. Dzieje japońskich wojowników, Warszawa 2007.
Winkler W., Japońska broń drzewcowa. Przewodnik, Bydgoszcz 2005.
Winkler W., Katana i karabela, Bydgoszcz 2010.
Yumoto J. M., Miecz samurajski. Podręcznik, Bydgoszcz 2004.
[1]H. Socha, Miecze japońskie Nihontō, Warszawa 2002, s. 11.
[2]J. W. Hall, Japonia, Warszawa 1979, s. 24.
[3]J. M. Yumoto, Miecz samurajski. Podręcznik, Bydgoszcz 2004, s. 21.
[4]I. Hakusui, Miecz samurajski, Bydgoszcz 2009, s. 11.
[5]S. Turnbull, Samuraje. Dzieje japońskich wojowników, Warszawa 2007, ss. 82-83.
[6]S. Turnbull, op. cit. ss. 158-159.
[7]I. Hakusui, op. cit., s. 131 i następne.
[8]W. Winkler, Japońska broń drzewcowa. Przewodnik, Bydgoszcz 2005, s. 118 i następne.
[9]I. Hakusui, op. cit., s. 107.
[10]Shintō, czyli „droga bogów”, to rodzima religia Japończyków. Jest synkretyczna i otwarta na wpływy, nie ma w niej ustalonego, wspólnego dla całego kraju kanonu. Shintō skoncentrowane jest na doczesności, a jedną z ważniejszych jego cech jest wiara w pewne nadprzyrodzone byty – bóstwa, duchy – kami.
[11]I. Hakusui, op. cit., s. 116 I następne.
[12]W. Winkler, Katana i karabela, Bydgoszcz 2010, s. 38.
[13]H. Socha, op. cit., s. 76.
[14]I. Hakusui, op. cit., ss. 110-116; J. M. Yumoto, op. cit., ss. 108-116.
[15]I. Hakusui, op. cit., ss. 124-126.
[16]H. Socha, op. cit., ss. 97-99.
[17]I. Hakusui, op. cit., ss. 65-92; J. M. Yumoto, op. cit., ss. 53-75.
[18]J. M. Yumoto, op. cit., s. 76.
[19]J. M. Yumoto, op. cit., s. 48.
[20]I. Hakusui, op. cit., s. 144.
[21]Tengu to jeden z rodzajów japońskich demonów – antropomorficzny, przedstawiany zazwyczaj z kruczym dziobem (albo bardzo długim nosem) i skrzydłami. Uważane były za mistrzów fechtunku.
[22]Kanji – znaki chińskiego pisma, zaadaptowane przez Japończyków.
[23]I. Hakusui, op. cit., s. 52 i następne; K. Polak, Leksykon broni japońskiej, Warszawa 2007, ss. 179-195.
[24]G. C. Stone, A Glossary of the Construction, Decoration and Use of Arms and Armor in All Countries and in All Times, Mineola 1999, s. 560.
[25]Japońska broń biała. Przewodnik użytkownika, Bydgoszcz 2009, ss. 18-31.