Z czasem weekendowi bywalcy Harajuku zaczęli pojawiać się tam w coraz bardziej niekonwencjonalnych strojach, jaskrawo kontrastujących z codziennym ubiorem typowego mieszkańca japońskiej metropolii – szkolnym mundurkiem lub garniturem urzędnika[1] .

Inspiracji dla Lolita Fashion dostarczyła europejska estetyka i moda z okresu rokoko oraz (przede wszystkim) z XIX i początków XX w., ze szczególnym uwzględnieniem wiktoriańskich i edwardiańskich strojów dziecięcych. Charakterystyczne dla Lolita Fashion są więc zdobione falbankami spódniczki przed kolano, zapinane pod szyją bluzki z bufiastymi rękawami, gorsety, kapelusiki. Nurt Lolita Fashion doczekał się swego odpowiednika w modzie męskiej. Styl ten nosi nazwę Ouji („książę”), zwany też Kodona. Ubiór utrzymany w takiej estetyce wzorowany jest na strojach chłopców z arystokratycznych rodzin z II połowy XIX w. (typowym elementem są kamizelki, spodnie do kolan, koszule z żabotem, pończochy).


Gothic Lolitka na tle Lolita Fashion. Związki z estetyką kawaii

Lolita Fashion to nie tylko popularny kierunek w modzie. Wokół tego nurtu rozwinął się cały styl życia, który nie jest oczywiście podzielany przez wszystkie miłośniczki typowych dla Lolita Fashion strojów, aczkolwiek jest wśród nich dość silnie rozpowszechniony. Główną zasadą etosu japońskich lolit jest zabieganie o to, aby „żyć jak księżniczka”. Wyrazem tej reguły ma być otaczanie się pięknymi przedmiotami i akcentowanie radości życia. Spotyka się również kultywowanie tradycyjnych kobiecych aktywności, które można powiązać z kategorią piękna – jest to np. haftowanie, pieczenie ciast czy wyszywanie[2] . Dla wielu dziewcząt i młodych kobiet Lolita Fashion to jednak przede wszystkim ubiór, przeznaczony na weekendy i spotkania towarzyskie, ceniony jako forma ucieczki od szarej codzienności szkolnych mundurków czy biurowych kostiumów. Ów aspekt eskapizmu widoczny jest zarówno w traktowaniu Lolita Fashion wyłącznie jako mody, jak i w ujęciu, które łączy sposób ubierania z określoną filozofią życiową[3] .

Przez ostatnie przeszło dwadzieścia lat nurt Lolita Fashion wyewoluował, dzieląc się na liczne kategorie. Tym, co łączy wszystkie podgatunki tego stylu jest infantylność: dziewczęcy, wręcz dziecięcy wygląd jego zwolenniczek, wśród których znajduje się też wiele dwudziestokilkuletnich kobiet. Obok dawnej europejskiej mody, na charakter Lolita Fashion wpłynęła estetyka kawaii, której wyróżnikami są m.in. słodkość, delikatność, wdzięk i bezbronność[4] . Pojęcie kawaii pochodzi od słowa kawayushi, później (od lat 70. XX w.) zapisywanego w słownikach jako kawayui. Podstawowym znaczeniem wyrazu było: „nieśmiały” lub „zawstydzony”, ale funkcjonował on także jako synonim określeń „bezbronny”, „wzruszający”, „kochany”, „maleńki”[5] . Słowo kawaii może zatem opisywać przedmioty, zjawiska i osoby, które kuszą nieco infantylnym wdziękiem, budzą zachwyt połączony z rozczuleniem i rozbawieniem – niczym niesforne, ale jednocześnie urocze i bezbronne małe dziecko. Jak pisze Joanna Bator: Kawaii jest na przykład kocię, które spadło z tapczanu, pluszowe zwierzątko doczepione do damskiej torebki, miękka wielkooka maskotka bez ust, różowy toster, włochata ramka na wewnętrzne lusterko w samochodzie[6] .

Ikoną kawaii  jest Hello Kitty – postać stworzona w 1974 r. przez produkującą akcesoria, ozdoby i artykuły papiernicze firmę Sanrio (obecnie jest to biznesowe imperium, którego działalność obejmuje m.in. branżę odzieżową, kosmetyczną, filmową i rozrywkową)[7] . Popularna na całym świecie (także w Polsce) biała kotka – bohaterka filmów animowanych, gier komputerowych, zdobiąca liczne gadżety – posiada wiele spośród cech, kojarzonych z pojęciem kawaii: delikatność, słodkość (kolorystyka ubrań), dziecięcość (kokardka na lewym uchu), zabawność (zachwiane proporcje ciała, brak ust). Za pomocą podobnego zestawu określeń można scharakteryzować estetykę Lolita Fashion. W jej przypadku jednak to, co jest kawaii, zyskuje z lekka staroświecki sznyt dzięki zapożyczeniom z mody minionych epok.

Warto zwrócić uwagę na rozdźwięk pomiędzy cechami kawaii, a konotacjami, jakie posiada określenie „lolita”. Zakres znaczeniowy pojęcia, które weszło do języka potocznego po publikacji powieści Nabokova, mieści w sobie dziewczęcą łagodność, a zarazem uwodzicielskość, wyzierającą zza pozorów niewinności. „Lolitą” można nazwać młodą kobietę czy dziewczynę o infantylnym, ale jednocześnie wyzywającym sposobie bycia oraz podobnej aparycji; dziewczynę, która z miną niewiniątka podkreśla własną seksualność. Dla miłośniczek i przedstawicielek Lolita Fashion termin ten ma jednak inny wydźwięk. Określenie „lolita” wskazuje przede wszystkim na dziecinny charakter ubioru, a także, samo w sobie koresponduje z estetyką kawaii – kojarząc się z pięknem i delikatnością[8] . Jednak w obrębie Lolita Fashion istnieje subkategoria nazywana Ero Lolitka, która odpowiada raczej europejskiemu niż japońskiemu rozumieniu słowa „lolita”: stroje utrzymane w tej stylistyce nawiązują luźno do mody wiktoriańskiej, ale są zdecydowanie bardziej wyzywające niż te zgodne z tradycyjnymi regułami Lolita Fashion (charakterystyczne dla Ero Lolitka są bardzo krótkie spódniczki i gorsety, a także prześwitujące materiały).

Klasyczne wyróżniki Lolita Fashion (a tym samym – związki z kawaii) są jeszcze mniej widoczne w kilku innych kategoriach. W podgatunku Punk Lolitka zachowały się charakterystyczne dziewczęce fasony (na przykład bufiaste rękawki bluzek, sukienki o kształcie dzwonu), jednak na pierwszym planie są elementy estetyki subkultury punków (łańcuchy, pęknięcia spięte agrafkami, ćwieki). W nacechowanym makabrycznością nurcie Guro Lolitka spotykamy ozdobniki takie jak plamy sztucznej krwi na ubraniu, namalowane siniaki, a także bandaże na rękach lub nogach. Można uznać, że zasady kawaii są tu obecne, ale nie w sposób dosłowny, tylko poprzez ironiczną trawestację. Jak pisze Maja Brzozowska-Brywczyńska analizując estetykę cuteness (pojęcie utożsamiane z kawami), cuteness w czystej postaci odwołuje się do dziecka (...) wewnątrz tego, kto na nie patrzy bądź konsumuje_, zaś _anty-cuteness powołuje do życia ironię [9] . Anty-cuteness nie są zjawiska i przedmioty całkowicie pierwiastka cuteness (kawaii) pozbawione, ale takie, gdzie zyskuje on otoczkę absurdu i grozy. Modelowym przykładem realizacji tej zasady jest seria animowanych krótkometrażówek Happy Tree Friends, przedstawiająca przygody grupy zwierzątek, nieodmiennie kończące się ich makabryczną śmiercią lub okaleczeniem. Bohaterowie serii przypominają wyglądem Hello Kitty i inne postacie, wykreowane przez firmę Sanrio – żywa, przesłodzona kolorystyka, zachwiane proporcje (głowa zbyt duża w stosunku do reszty ciała), okrągłe kształty. Infantylność, słodkość i bezbronność zwierzątek zyskuje przeciwwagę w postaci grozy sytuacji, w jakich każde z nich się prędzej czy później znajduje. Do momentu tragedii Happy Tree Friends wydaje się typową bajką, osadzoną w estetyce cuteness, która jednak w kulminacyjnym momencie zmienia się w cute-makabreskę[10] . Podobnie, w przypadku wspomnianych podgatunków Loli Fashion – słodycz i delikatność pierwowzoru zostaje zakwestionowana przez detale, kojarzące się z agresją, walką, cierpieniem i bólem.
Gothic Lolitka również jest przykładem stylu, w którym wprowadzono pewne innowacje w stosunku do klasycznych zasad Lolita Fashion. Pojawiają się tu z elementy estetyki wywodzącej się z europejskij subkultury gotyckiej (czyli fanów rocka gotyckiego i pokrewnych nurtów muzycznych). W przypadku Gothic Lolitka mamy jednak do czynienia ze słabszym, niż w opisanych powyżej podgatunkach, naruszeniem pierwotnych reguł. Ze słodkości akcent został przesunięty na wdzięk i elegancję, aczkolwiek ubiór i sposób bycia gotyckich lolit wciąż powinna cechować dziewczęcość i subtelność.


Wyróżniki estetyki Gothic Lolitka

Początki stylu Gothic Lolita sięgają schyłku lat 90. Zdaniem socjolożki Yuniyi Kawamury, był on odpowiedzią na estetykę i sposób bycia typowy dla subkultur takich jak Ganguro, której przedstawicielki charakteryzują się mocną opalenizną, włosami ufarbowanymi na blond, makijażem w cukierkowych barwach i eksponującymi ciało strojami, a także hałaśliwym i niekiedy wulgarnym zachowaniem, czy Yamamba, gdzie nastąpiło przejaskrawienie cech Ganguro: opalenizna jest jeszcze mocniejsza, podobnie jak makijaż, a kolorystyka ubrań bardzo krzykliwa[11] . Narodziny nurtu Gothic Lolitka wiążą się także z modyfikacją klasycznych zasad estetyki Lolita Fashion, kładących nacisk na delikatność i słodkość, które zostały doprowadzone do ekstremum w niektórych subkategoriach, np. Hime Lolitka („Księżniczka”) i Sweet Lolitka. Styl Gothic Lolitka wyrastał więc z zapotrzebowań tych młodych kobiet, dla których wspomniane nurty były nadmiernie cukierkowe, zaś estetyka i sposób bycia typowy dla Ganguro wydawały się im nazbyt agresywne i prostackie[12].

Wyróżnikiem Goth Loli, jak również określany jest ten styl (w wymowie japońskiej: Gosu Rori), silne są inspiracje estetyką zachodniej subkultury gotów. Najczęściej spotykanym kolorem ubrań jest więc czerń, popularny jest również fiolet, ciemna czerwień czy granat, zdarzają się też białe elementy, np. koronkowe falbanki przy czarnej spódniczce. Materiały to zwykle aksamit i koronki. Jeśli chodzi o ornamentykę i dodatki do stroju, japońskie gotyckie lolity czerpią pełnymi garściami z gotyckiego arsenału. Popularnymi motywami są nietoperze, krzyże (w tym krzyże celtyckie), rozety ze średniowiecznych katedr, róże. Wśród akcesoriów pojawiają się koronkowe rękawiczki, ozdobione falbankami i aplikacjami parasolki, kapelusiki i torebki (te ostatnie mogą mieć kształt trumny lub nietoperza). Obuwie to przede wszystkim sznurowane trzewiczki na obcasach lub platformach. Co ważne, zapożyczenia dotyczą tylko tej części subkultury gotów, której styl jest inspirowany estetyką romantyczną i wiktoriańską, a także powiązaną z nimi estetyką grozy. Nie występują więc elementy takie jak łańcuchy, lateks czy sztuczne dready w krzykliwych kolorach, charakterystyczne dla późniejszych odłamów tej subkultury (np. cyber-goth czy industrial-goth). Strój typowej gotyckiej lolity może wyglądać następująco: sukienka o kształcie dzwonu na halce, ozdobiona koronkami bluzka, zapinana pod szyją; wcięty w pasie żakiet lub płaszczyk; na szyi krzyż zawieszony na aksamitce; na głowie kapelusik, zawiązywany pod brodą, albo toczek ozdobiony koronkami, w ręce torebka lub parasolka. Wszystko to powinno być utrzymane w ciemnych, nasyconych barwach bądź w czerni. Makijaż gotyckich lolit jest przeważnie bardzo delikatny, rzadziej zdarzają się nawiązania do tego, który stosują europejskie gotki (czarny bądź grafitowy cień na powiekach i usta pomalowane na czerwono).


Związki Gothic Lolitka z Visual Kei -
Mana jako współtwórca estetyki Goth Loli

Na kształtowanie się estetyki Gothic Lolitka miał wpływ również styl prezentowany przez zespoły muzyczne z kręgu Visual Kei, przede wszystkim gitarzystę i kompozytora Manabu Satoru, znanego jako Mana. Visual Kei to nurt skupiający wykonawców różnych gatunków, od popu po metal. Tym, co ich łączy, jest ekscentryczny image, będący kolażem elementów mody z różnych epok w historii zachodniej kultury, a także estetyki poszczególnych subkultur młodzieżowych (w tym wspominanych wcześniej gotów). Przedstawiciele sceny Visual Kei noszą również fantazyjne fryzury i odznaczają się wyrazistym makijażem, niekiedy przypominającym tradycyjny makijaż gejszy. Istotną cechą jest androgyniczność, co widać także na przykładzie samego Many. Muzyk występujący m.in. w zespołach Malice Mizer oraz Moi Dix Mois, założył w 1999 r. własną firmę produkującą odzież i akcesoria w stylu Gothic Lolitka. Stworzona przez niego marka „Moi-meme-Moitie” wkrótce zyskała wielką popularność wśród dziewcząt preferujących nurt Lolita Fashion.

W działalności firmy Manabu Satoru można wyróżnić dwa style. „Elegant Gothic Lolita” (oznaczana też skrótem EGL) to stroje spełniające klasyczne wymogi estetyki Goth Loli. Druga linia, „Elegant Gothic Aristocrat” (inaczej: EGA), zdecydowanie więcej wspólnego ma z ubiorem noszonym przez członków zachodniej subkultury gotyckiej (a ściślej – jej „postwiktoriańskiego” czy „postromantycznego”odłamu). Przede wszystkim jest to styl znacznie dojrzalszy niż Goth Loli. Jego wyróżniki to długie spódnice, peleryny i długie płaszcze, cylindry, a także skromniejsza, subtelniejsza ornamentyka. Stroje przeznaczone dla gotyckich „arystokratów” (i „arystokratek”) przypominają sceniczne kreacje Many, który często prezentuje się na koncertach w ubiorach wzorowanych na wiktoriańskich sukniach, występuje również ucharakteryzowany na gotycką lolitkę. Gitarzysta ma zatem swój udział zarówno w kreowaniu kanonów estetycznych subkultury Goth Loli, jak i propagowaniu tejże estetyki wśród swoich fanów. [13] .



Gotyckie lolity a subkultura gotów –
transplantacja czy kolaż (sub)kulturowy?

Wpływy stylu ubierania charakterystycznego dla europejskiej (i amerykańskiej) społeczności gotów na estetykę Goth Loli są bezdyskusyjne, ale jest to bardziej skomplikowane w przypadku sfery filozoficzno-symbolicznej [14] . Obie subkultury cechuje swego rodzaju eskapizm, przejawiający się jednak w różnych tendencjach. W przypadku gotów jest to wycofanie się ze społeczeństwa na rzecz kultywowania fascynacji szeroko rozumianą „ciemną” stroną rzeczywistości: cierpieniem, śmiercią, szaleństwem – a więc kategoriami istotnymi dla preromantycznej i romantycznej literatury oraz sztuki, która silnie oddziaływała na estetykę i etos tej subkultury. Jeśli chodzi o gotyckie lolity, to w ich wydaniu „ucieczka od rzeczywistości” polega na kontestowaniu ról, jakie w społeczeństwie japońskim ma pełnić kobieta, poprzez podkreślenie własnej wyjątkowości i hołubienie poczucia „bycia księżniczką”. Równie istotne jest tu zaakcentowanie dziewczęcości i zabawa własnym wizerunkiem, dzięki której te młode kobiety próbują w sposób symboliczny „odsunąć w czasie” moment, w którym będą musiały wejść w społecznie aprobowaną rolę statecznej żony i matki[15] .

Różnice widać także w zakresie emocji, manifestowanych przez członków i członkinie każdej z tych subkultur. Podczas gdy dla gotów będzie to melancholia czy nawet smutek, dla Goth Loli charakterystyczna jest wesołość, związana z koncentracją na przejawach piękna w otaczającym świecie, co jest obecne w sposobie bycia typowym dla wszystkich subkultur, wyrosłych wokół Lolita Fashion. Jeśli chodzi o symbolikę samego ubioru, strój „gotyckich lolit” powinien podkreślać ich dziewczęcość i niewinność, natomiast w przypadku dziewcząt i kobiet należących do subkultury gotyckiej, mamy do czynienia z silnym akcentowaniem seksualności poprzez charakterystyczny image wampirycznej kusicielki (rozjaśniana cera, z którą kontrastują pomalowane na czerwono lub fioletowo usta, pokreślone czernią oczy, akcenty fetyszystyczne w ubiorze).

Podstawową różnicą pomiędzy gotami a japońskimi gotyckimi lolitami są zjawiska, jakie wygenerowały oba ruchy. Europejska subkultura gotycka skupia fanów określonych gatunków muzycznych, przede wszystkim gothic rocka, ale także spokrewnionych z nim nurtów cold wave, dark wave czy gotyckiej odmiany metalu. Utwory muzyczne tych gatunków charakteryzują się minorową tonacją, melancholijnym klimatem i zazwyczaj depresyjnymi tekstami, niekiedy nawiązującymi do wątków i motywów charakterystycznych dla preromantycznego gotycyzmu oraz tych nurtów w sztuce i literaturze, które korzystały z jego estetyki. Aspekt estetyczny (strój, otaczanie się charakterystycznymi przedmiotami) jest dla gotów ważny, ale najistotniejszą cechą tej subkultury jest zamiłowanie do powyższych gatunków muzycznych i wiążący się z nim udział w koncertach, imprezach typu „gothic party” czy festiwalach. Tymczasem gotyckie lolity słuchają różnych rodzajów muzyki, nie tylko japońskiej odmiany gothic rocka lub zespołów z kręgu Visual Kei, mogą mieć również niesprecyzowane upodobania muzyczne. Subkultura ta, w odróżnieniu od europejskich czy amerykańskich gotów, nie jest zakorzeniona w gatunku muzycznym, jej podłożem jest popularny nurt w modzie ulicznej, wokół którego z czasem ukształtowała się charakteryzowana powyżej filozofia życiowa. Na pierwszy plan wysuwa się jednak sposób ubierania, co spowodowało, że subkultura Goth Loli, podobnie jak pozostałe odłamy związane z Lolita Fashion, stała się doskonałą pożywką dla japońskiego przemysłu odzieżowego. Oprócz wspomnianej wyżej firmy założonej przez Manabu Satoru, działają prężnie marki takie jak „Baby, The Stars Shine Bright”, „Manifesteange Metamorphose Temps de Fille”, „Angelic Pretty”, „Innocent World”. Wielką popularnością cieszy się periodyk „Gothic&Lolita Bible”, gdzie można znaleźć porady dotyczące komponowania ubioru, bogato ilustrowane zdjęciami, a także wykroje, przeznaczone dla tych gotyckich lolit, które samodzielnie przygotowują swoje kreacje.

Oczywiście zasady obecne w etosie obu porównywanych subkultur są kwestią umowną, zaś sam etos bywa przedmiotem gorących dyskusji pomiędzy osobami określającymi się jako członek lub członkini tych społeczności[16] . Nie każdy z fanów gotyckiego rocka nosi na co dzień ekscentryczny, pseudowiktoriański strój, nie każdy też manifestuje smutek czy upodobanie do estetyki grozy. Osoby, które bardziej niż na muzyce i pogłębianiu jej znajomości koncentrują się na estetycznym aspekcie subkulturowego lifestyle’u bywają oskarżane o pozerstwo. Podobnie w świecie Goth Loli – dla części z nich najważniejsza jest możliwość autokreacji poprzez odpowiednio dobrany strój, dla innych istotne jest równe położenie nacisku na estetyczny i filozoficzny wymiar bycia gotycką lolitką.

Ze względu na te różnice nie można uważać gotyckich lolit za japońską odmianę zachodnich gothic girls, nie mamy tu zatem do czynienia z przeszczepieniem euroamerykańskiej subkultury na japoński grunt, a raczej ze swego rodzaju kolażem kulturowym. Kwestią dyskusyjną jest to, w jaki sposób estetyka Goth Loli nawiązuje do klasycznych reguł estetyki japońskiej. Można odnaleźć pewne elementy tych zasad: wyrafinowanie, subtelność (aczkolwiek rozumianą raczej jako podkreślanie własnej „dziewczęcości” niż skromność środków wyrazu). Wyraźniejsze są jednak związki ze współczesną estetyką kawaii, która wpłynęła na kształtowanie się Lolita Fashion, oddziałując pośrednio na poszczególne odłamy tego nurtu. Niemniej jednak, związki te podlegają silnej trawestacji i nie są tak oczywiste jak w części pozostałych odmian Lolita Fashion. W przypadku Goth Loli słodkość, delikatność, zabawność i niewinność zderzają się z elementami zapożyczonymi z „mrocznej” estetyki subkultury gotów, tworząc nową kulturową jakość, wykraczającą poza ramy każdego ze stylów, z których czerpie inspiracje.

Japońska inspiracja zachodnim stylem gothic zostaje odwzajemniona. Wśród europejskich (w tym – polskich) fanek muzyki gotyckiej ubiór typowy dla Goth Loli zyskał w ostatnich latach umiarkowaną popularność. Widok młodej kobiety w czarnej „dziecięcej” sukience, suto zdobionej falbanami i koronkami oraz utrzymanym w podobnej estetyce kapelusiku to oczywiście wciąż rzadkość na polskich ulicach[17] . Jednak równie nieczęsto widuje się osoby w „tradycyjnych” gotyckich strojach – polskie gotki na co dzień zwykle preferują bardziej stonowane ubrania, często jedynie kolorystyką i detalami (glany lub inne wysokie sznurowane buty, biżuteria stylizowana na celtyckie lub skandynawskie ozdoby) nawiązujące do estetyki gothic. Na imprezach przeznaczonych dla miłośników rocka gotyckiego i muzyki należącej do nurtu dark independent daje się natomiast zauważyć upowszechniającą się modę na „gotycką japońszczyznę” (podobnych wniosków dostarcza lektura dyskusji na gotyckich portalach)[18] . Europejska estetyka gotycka zostaje zatem wzbogacona o elementy, będące wariacją na temat tradycyjnych składowych jej samej. Te składowe swego czasu nadały japońskim lolitom rys powagi i dostojeństwa, a obecnie – poddane transformacji – powracają do kultury, w której się wykształciły, dekonstruując typowo „gotycki” nastrój patosu i melancholii




Foto:Punk Lolita


więcej zdjęć