Na "gazie”, dosłownie i w przenośni, dwaj robotnicy toczą niemal filozoficzne (sic!) dysputy, pretendujące do miana almanachu rosyjskości. Między starym i młodym, nad gaz-rurą, zawieszony jest wielki telebim. Filmy, a właściwe klipy muzyczne, stanowią przerywniki między kolejnymi tematami podejmowanymi na scenie. Mają komentować, ilustrować, przypominać, że to, o czym traktuje tekst Jerofiejewa, nie jest tylko teatralną fikcją.

Nie ulega wątpliwości, że jeśli przedstawienie ma być „encyklopedią”, to jest albo jej parodią, albo też bardzo wybiórczym, mocno stereotypowym ujęciem mentalności wschodnich sąsiadów. Czego dowiadujemy się ze sceny? Przede wszystkim: niczego, o czym nie wiedzielibyśmy wcześniej, a co nie miałoby faktury ujednolicającej etykiety. Rosjanie pili, piją i pić będą. Na umór i najmocniejsze (przy czym moc nie idzie w parze z jakością) napoje wyskokowe. W stanie upojenia, czyli naturalnym, rozmyślają i rozprawiają o tym, co sercom ich najbliższe. O kobietach. Ale jak! Zważywszy na fakt, że do Internetu dostęp mają dzieci – nie przytoczę. Dość powiedzieć, że analizują rozmiar kobiecych ust pod zdecydowanie interesownym kątem.

Trudno jednak posądzać o powierzchowne przedstawienie duszy rosyjskiej dramatopisarza, który sam jest Rosjaninem, a przy okazji nosi nazwisko słynnego rodaka, w świecie literatury jednoznacznie identyfikowanego z przepisami na napitek wykonany z najdziwniejszych, najmniej prawdopodobnych produktów (pokroju pasty do butów i denaturatu). Może Encyklopedia duszy rosyjskiej to Gogolowskie „Z kogo się śmiejecie? Z samych siebie się śmiejecie.”? Lub też hiperbolizacja schematów – w myśl zasady, że jeśli teza zostanie podkreślona grubą kreską, to nawet dotychczasowi zwolennicy zaczną wątpić w jej niepodważalność; rozpoczną poszukiwanie antytez. Jeśli tym zaowocuje realizacja sztuki Wiktora Jerofiejewa w Nowym – będzie to najlepsze, co może spotkać spektakl Siekluckiego i Kireńczuka.

Jednocześnie Encyklopedię można „brać wprost”, chłonąć niczym kabaretowy skecz czy gag, ale z refleksyjnymi, skłaniającymi do niewesołej zadumy, przebłyskami. Te drugie uderzają w widza pod postacią wspomnianych już projekcji – fragmentów filmów dokumentalnych czy fabularnych, między innymi obrazów Rosji autorstwa słynnego Dżigi Wiertowa.

Sieklucki i Linde-Lubaszenko to znawcy duszy Rosjanina, w całej rozciągłości jej zalet i przywar. Możliwe, że długo i dogłębnie konsultowali kształt swoich ról z autorem tekstu. Porozumienie polsko-rosyjskie czasem nie ma barier. Nie tylko przy kieliszku. Także w teatrze.


Stowarzyszanie Teatr Nowy w Krakowie
Wiktor Jerofiejew
Encyklopedia duszy rosyjskiej
reż. Tomasz Kireńczuk i Piotr Sieklucki
występują: Edward Linde-Lubaszenko i Piotr Sieklucki
premiera: 27 listopada 2010 r.