Motyw teatralnej fikcji nie został skonfrontowany z metanarracyjnymi zabiegami Szczepana Twardocha, autora „Króla”, za którego zebrał tyle samo pochwał, co krytyki. Wzbudzającemu skrajne emocje (zwłaszcza na Facebooku) pisarzowi oberwało się – nie pierwszy i pewnie nie ostatni raz – za seksizm, maczyzm i bełkotliwość. Fani powieści komplementowali za to wartką akcję, umiejętność budowania napięcia i oddania klimatu przedwojennej Warszawy. To, co rzeczywiście wydaje się w niej interesujące, to pełna rytmicznych powtórzeń narracja niewiarygodna, pełna dziur, ale i – kiedy trzeba – momentów absolutnej kondensacji zdarzeń. Co w „Królu” zainteresowało Strzępkę i Demirskiego?

Trudno powiedzieć. Zamiast dekonstrukcji powieści, czego spodziewałbym się po Demirskim (choćby po jego ostatnim scenariuszu inspirowanym „Jądrem Ciemności” Josepha Conrada), na scenie Teatru Polskiego mamy do czynienia z zaskakująco wierną, zapełnioną wyrazistymi bohaterami adaptacją z wielowątkową narracją i twistem fabularnym rodem z serialu kryminalnego. Czyżbyśmy mieli więc do czynienia z trzymającą w napięciu, dobrze zagraną, teatralną rozrywką?

Sama historia boksera Jakuba Szapiro – szykownego twardziela o miękkim sercu, polskiego Żyda, socjalisty niebrzydzącego się przemocy – rzeczywiście należy do intrygujących. Ciekawość budzi ponadto epoka, w której osadzona jest akcja „Króla”. Blichtr końca lat 30-tych XX wieku skonfrontowany został z perspektywą młodego Mojsze Bernsztajna,  wkraczającego w świat ulicznych gangsterów i zdegenerowanej polityki, gdzie szykowne garnitury idą w parze z bronią, a kawiarnie szybko zamieniają się w burdele. Atmosfera na ulicach przedwojennej Warszawy gęstnieje, nasilana przez antysemickie nastroje. Przemoc czai się w wąskich zaułkach miasta, eskaluje w samym centrum, a kończy obozem w Berezie Kartuskiej.
Odmalowany przez pisarza konflikt bojówek faszystowskich i żydowskiej lewicy odnajduje u Strzępki swoje należyte miejsce, stanowiąc nie tyle tło, co główną oś fabularną spektaklu. Sporo tu również skonwencjonalizowanej przemocy; gwałt, tortury i odcinanie ręki ubrane w teatralny gest noszą znamiona groteski. Dobrze wypadają sceny zbiorowe, jak zwykle sprawnie zainscenizowane przez reżyserkę. Choć w momentach bójek musimy sobie sporo dopowiedzieć, to przebłyski męskiej solidarności w imię wyznawanych wartości są tu mocne i zagrane z werwą. Mimo że akcja z czasem przyspiesza, a wykorzystana do cna obrotówka kręci się jak szalona (patron Teatru zobowiązuje), spektakl niestety dłuży się, popadając w monotonię. Nawet wprowadzanie na scenę nowych bohaterów nie ekscytuje, zwłaszcza, że bardzo często grani są przez tych samych aktorów (Paweł Tomaszewski dwoi się i troi, po czym jego postać za każdym razem idzie do piachu) lub giną w natłoku zdarzeń (tak jak wątek Moryca Szapiro).

Przez konieczne skróty fabularne ucierpiały zwłaszcza kobiety. Z epizodu Anny Ziębińskiej nie wynika nic więcej, poza utrwalonym przez dekady wizerunkiem femme fatale. Żona Szapiro, Emilia, nie stanowi żadnego kontrapunktu ani dla Jakuba, ani dla młodego Mojsze. Najciekawsza z nich, Ryfka Kij, ma dobre momenty (przede wszystkim wokalne), ale koniec końców i tak zostaje sprowadzona do roli kwiatka w butonierce mężczyzny – dzielnego Jakuba Szapiro. Mimo że Twardoch do feministów raczej nie należy, jego bohaterki mają w sobie odcienie szarości, przeżywają wewnętrzny dramat, choć na ogół skupiony wokół głównego protagonisty. Na scenie tego nie widać. Adamowi Cywce daleko do klasy i wdzięku powieściowego Szapiro, bliżej do brutala z filmów Scorsese. Najlepiej aktorsko radzi sobie Krzysztof Dracz jako Kum Kaplica, w znakomitym gościnnym występie odnajdując dla swojej postaci niezbędny dystans wpisany w narrację „Króla”.

Najbardziej enigmatyczna postać, powieściowy Litani, bies, obserwator, znajdujący się gdzieś ponad ponurym światem, rozczarowuje w swoim teatralnym wydaniu. Strzępka zdecydowała się na gest ryzykowny, wprowadzając go jako osobną postać. Szkoda, że z intrygującego pomysłu zrodził się kiepski efekt –  grająca Litaniego Barbara Kurzaj, w której usta wciśnięto niektóre kwestie drugoplanowych postaci, snuje się po scenie trochę nie wiadomo po co, wykonując numery z playbacku lub ciągnąc po scenie wielką kukłę ośmiornicy, w obecności której prowadzone są u Strzępki tak zwane „rozmowy na szczycie”.

Odniosłem wrażenie, że oprócz fabularnego prowadzenia nas za rękę po umorusanej we krwi Warszawie (nazwy ulic są wyświetlane na zaprojektowanej przez scenografkę fasadzie kamienicy), duet nie miał pomysłu jak ugryźć prozę Twardocha i przenieść ją na scenę Polskiego. Pełno tu klisz i wyświechtanych motywów: jeśli homoseksualista, to przegięty, jeśli zepsuta kobieta, to w czerwieni. Mamy też podstarzałego, ubranego w wytarty sweter narratora-pisarza za stolikiem i postawioną na nim maszyną do pisania oraz bokserski ring jako metaforę świata, pola nieustannej walki. Zakończenie spektaklu sprawia wrażenie montowanego na szybko, blado wypada kluczowy dla fabuły ostatni zwrot akcji (którego nie zdradzę).

W jednej ze scen faszystowski blondwłosy bojówkarz intonuje „Chwała wielkiej Polsce”, wyciągając przed siebie prawą dłoń, namawiając do śpiewania zgromadzoną publiczność. Nikt się na to nie odważa, widzowie reagują nerwowym chichotem. No cóż, pustym śmiechem nie zwalczymy szkodliwego nacjonalizmu. Prostymi analogiami – że kiedyś było tak i teraz jest podobnie, też nie. Siła rażenia wydaje się większa, gdy twórcy sięgają po bardziej subtelne, głęboko przemyślane środki wyrazu, działające od wewnątrz, próbujące rozmontować pewne utarte gesty faszyzmu i przemocy.