Woody Guthrie był dzieckiem wielkiego kryzysu. Włóczył się po Ameryce w poszukiwaniu pracy i do ognia się u dobrych ludzi przysiadał. Pieniędzy najczęściej nie miał. Za chleb odpłacał zbieraną po drodze muzyką. Sławę przyniosła mu audycja radiowa „The Woody and Lefty Lou Show” oraz śpiewnik „Stare piosenki z gór.”.
Pisał też własne piosenki. Jedna z nich zyskała status kultowej:
This land is your land, this land is my land <> To twoja i moja ziemia
From California to the New York Island <> Od Kaliforni do nowojorskiej wyspy
From the Redwood Forest to the Gulf Stream waters <> Od czerwonego lasu do prądu zatokowego
This land was made for you and me <> Ta ziemia była stworzona dla nas …
Nie jest dziełem przypadku, że początek kariery Boba Dylana to pielgrzymka do chorego Woody’ego.
Arlo Guthrie poszedł w ślady ojca i w roku 1972 zaśpiewał:
Good morning America how are you? <> Ameryko, witam Cię każdego dnia
Don't you know me I'm your native son, <> Znasz mnie, jesteś moją Ojczyzną
I'm the train they call The City of New Orleans, <> Jestem pociągiem nazywanym The City of New Orleans
I'll be gone five hundred miles when the day is done. <> Przejadę 500 mil zanim minie dzień
To teraz surmy bojowe amerykańskich voyagers. Ta piosenka to amulet, bez którego nikt nie powinien próbować przejechać zimą przez Skaliste.
W królestwie Elvisa Presleya nawet Nostradamus nie był by w stanie przewidzieć, że nadchodzi złota epoka muzyki folk. Lawina ruszyła, gdy Pete Seeger zaśpiewał:
Kumbaya, my Lord, kumbaya <> Przyjdź tu, mój Boże, przyjdź tutaj
Someone’s craying, my Lord, kumbaya <> Ktoś płacze, mój Boże, przyjdź tutaj
Somone’s praying, my Lord, kumbaya <> Ktoś się modli, mój Boże, przyjdź tutaj
O Lord, kumbaya .....<> O Boże, przyjdź tutaj ...
Seeger opowiadał po latach, że gdy usłyszał „Kumbaya” zastanawiał się skąd zna tę pieśń. Dopiero stary murzyński pastor wyjaśnił mu, że tak śpiewano „Come by here” na misji w Angoli. Paradoksalnie, „Kumbaya” śpiewają najczęściej biali. Murzyni wolą „Come by here” z czasów walki o równouprawnienie:
Come by here, my Lord, come by here <> Przyjdź tu, mój Boże, przyjdź tutaj
Come by here, my Lord, come by here <> Przyjdź tu, mój Boże, przyjdź tutaj
Come by here, my Lord, come by here <> Przyjdź tu, mój Boże, przyjdź tutaj
O Lord, come by here <> O Boże, przyjdź tutaj
Churches burning here, come by here <> Kościoły tu płoną, przyjdź tutaj
Someone’s starving, Lord, come by here <> Ktoś głoduje, Boże, przyjdź tutaj
Someone’s shooting, Lord, come by here <> Ktoś strzela, Boże, przyjdź tutaj
We want justice, Lord, come by here <> Chemy sprawiedliwości, Boże, przyjdź tutaj
We want freedom here, come by here <> Chemy tu wolności, przyjdź tutaj
Ta pieśń jest majestatycznie piękna. Ale byle kto może ją na byle jakiej gitarze wybrzdąkać, każdy może też napisać swój własny tekst. Najczęściej śpiewa się ją więc mając nad głową tylko niebo; na harcerskich obozach, górskich szlakach, na okrętach wojennych Greenpeace oraz w czasie strajków i demonstracji.
Pete Seeger był zwykłym człowiekiem.
Ruch pacyfistyczny nabrał rozpędu, gdy Marlene Dietrich zaśpiewała jego piosenkę „Where have all the flowers gone”:
… Where have all the flowers gone <> …Gdzie się podziały kwiaty
Yong girls picket them every one <> Dziewczęta je zerwały
When will they ever learn … <> Czy oni się kiedyś nauczą? ...
…Where have all the soldiers gone, <> … Gdzie zniknęli żołnierze
Gone to graveyards every one <> Leżą na cmentarzach
When will they ever learn … <> Czy oni się kiedyś nauczą? ...
... Where have all the graveyards gone, <> ... Gdzie się podziały cmentarze
Gone to flowers every one … <> Wyrosły na nich kwiaty
When will they ever learn … <> Czy oni się kiedyś nauczą? ...
I nie było takiej hipisowskiej komuny, w której nie rozbrzmiewała jego piosenka „If I had a hummer” (Peter, Paul and Mary):
If I had a hammer, <> Gdybym miał młot
I’d hammer in the morning <> Walił bym nim rano
I’d hammer in the evening, <> Walił bym nim wieczorem
All over this land <> W całym kraju
I’d hammer out danger, <> Rozwalił bym niebezpieczeństwo
I’d hammer out a warning <> Rozwalił bym zagrożenie
I’d hammer out love between my brothers and my sisters, <> Wykuł bym miłość pomiędzy moimi braćmi i siostrami
All over this land … <> W całym kraju ...
Zmarł 27 stycznia 2014. Został po nim szum wiatru w żaglach i wody za rufą szkunera „Clearwater”. I czysta znów woda w rzece Hudson.
„Byłam cnotliwą księżniczką”; powiedziała Joan Baez. „Kochała nas wszystkich razem, a my kochaliśmy ją każdy osobno”; powiedział chłopak z otaczającego ją wianka. Ojciec Joan pochodził z Meksyku, Matka z Anglii. Miała czarne włosy, czarne oczy i nogi do nieba. W mydlanych pismach ideałem piękna była w tym czasie Marilyn Monroe. Trudno więc nie uśmiechać się, słysząc jak śpiewa „Green Green Grass of Home”:
… Down the line I look and there comes Mary hair of gold and lips like cherries ... <> Widzę jak ulicą nadchodzi złotowłosa Mary z ustami jak wisienki
Polska. Rok 1972. Ognisko na kampingu koło Zamku Książu. Chłopak, na którego mówiliśmy Agata, grał i śpiewał:
... Stop complaining, said the farmer <> Przestań narzekać, powiedział chłop
Who told you a calf to be <> Kto kazał ci być cielakiem
Why don’t you have wings to flay with <> Dlaczego nie masz skrzydeł
Like the swallow so proud and free … <> Jak dumna i wolna jaskółka
Donna Donna Donna Donna
Donnna Donna Donna Don
Donna Donna Donna Donna
Donna Donna Donna Don
Calves are easily bound and slaughtered <> Cielaki łatwo zniewolić i zarżnąć
Never knowing the reason why <> Nigdy nie wiedzą dlaczego
But whoever treasures freedom <> Każdy kto ceni wolność
Like the swallow has learned to fly … <> Musi nauczyć się fruwać jak jaskółka
Nie rozumiałem wtedy jej słów, ale czułem, że jest kimś wyjątkowym. Baez zaśpiewała tę piosenkę po raz pierwszy w roku 1960. W muzyce folk to był Mount Everest. Istnieje wiele kobiet które potrafią śpiewać tak, że pękają kryształowe kieliszki. Na wiecu (28.VIII.1963) kończącym „Civil Right March on Washington” Joan zaśpiewała tak, że popękały szyby w Białym Domu:
We shall overcome, <> Zwyciężymy,
We shall overcome, <> Zwyciężymy,
We shall overcome, some day. <> Zwyciężymy, któregoś dnia,
Oh, deep in my heart, <> Całym sercem,
I do believe <> Wierzę
We shall overcome, some day. <> Zwyciężymy, któregoś dnia.
Oh, deep in my heart, I do believe, ... śpiewaliśmy w komunistycznych więzieniach. Teraz śpiewają tę pieśń Chińczycy, Brazylijczycy i ... nie rozumiem dlaczego nie śpiewają jej pracownicy w WSSE (Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna).
5. XI. 2010 New Haven, Connecticut. Shubert Theater. Na scenie Joan Baez, czyli piękna siwowłosa dziewczyna. Na sali siwowłosi chłopcy.
... The night they drove old Dixie down <> Tej nocy, opuszczono flagę Południa
And all the bells were ringing, <> I dzwoniły wszystkie dzwony
Nie. To nie było pożegnanie. Było tam też wielu dwudziestolatków. ]
Fenomen piosenek folk polega na tym, że opowiadają często o czymś więcej niż „ ten Pan i ta Pani są w sobie zakochani ...":
Puff, the magic dragon lived by the sea <> Chmurka, czarodziejski smok mieszkał nad morzem
And frolicked in the autumn mist in a land called Honah Lee <> I rozrabiał w jesiennej mgle w krainie Honah Lee
A dragon lives forever but not so little boys <> Smok jest niezmienny, nie tak jak mali chłopcy
Painted wings and giant rings make way for other toys <> Pomalowane skrzydła i wielkie kółka zastąpiły inne zabawki.
Without his life-long friend, Puff could not be brave <> Bez dozgonnego przyjaciela, Chmurka nie umiał być odważny
So Puff that mighty dragon sadly slipped into his cave. <> I potężny smok, ze smutku zamknął się w sobie.
Zawsze gdy Peter, Paul and Mary śpiewali „Puff, The Magic Dragon”, małe dzieci śmiały się i klaskały, a większe dzieci doganiała nostalgia. To piosenka o dorastaniu w czasach hipsterów i hippisów. To hymn marihuany (Puff to wydech; chmurka pary – chmurka dymu, Cchłopiec ma na imię Jack Paper; jack to składanie, zginanie i zwijanie (np. scyzoryk to „jack knife”) –Jack Paper można więc rozumieć jako „rolling paper” czyli bibułka a Honah Lee łatwo skojarzyć z miejscowością Hanalei na Hawajach która słynęła z dobrej marihuany). I choć autor tego wiersza Leonard Lipton oraz Peter, Paul and Mary przeczą stanowczo temu, że jest to „drug song”, to wierzą im tylko ci, którzy chcą im uwierzyć.
Była też Judy Collins. Niebieskooka brunetka, przez którą Stephen Stills (Crosby, Stills & Nash) płakał na estradzie:
Tearin' yourself away from me now <> Odarłaś mnie z siebie
You are free and I am crying <> Jesteś wolna a ja płaczę
This does not mean <> To nie znaczy
I don't love you <> Nie kocham Ciebie
I do, that's forever …<> Kochm Cię, i tak będzie zawsze ...
Judy z kolei odpowiedziała mu piosenką napisaną przez Joni Mitchell;
Rows and flows of angel hair <> Girlandy anielskich włosów
And ice cream castle in the air <> Lodowe zamki nad głową
And feather canyons ev’rywhere <> Kaniony z puchu
I’ ve looked at clouds that way <> Tak widziałam chmury
But now they only block the sun <> Teraz tylko zasłaniają słońce
They rain and snow on everyone <> Deszcz i śnieg spada z nich na wszystkich
So many things I would have done <> Tyle rzeczy mogłam zrobić
But clouds got in my way <> Ale chmury mi przeszkodziły
I’ve looked at clouds from both side now <> Widziałam już chmury, z obu stron
From up and down, and still somehow <> Z góry i z dołu, ale jakoś ciągle
It’s cloud illusion I recall <> Pamiętam tylko ich nieprawdziwy obraz
I really don’t know clouds at all … <> I nie wiem jakie chmury są ...
… But now old friend are acting strange <> … Teraz starzy przyjaciele dziwnie się zachowują
They shake their heads, they say I’ve changed <> Kiwają głowami, mówią że się zmieniłam
Well something’s lost, but something’s gained <> Trudno, coś straciłam, coś zyskałam
In living ev’ry day <> Żyjąc każdego dnia
I’ve looked at life from both sides now <> Widziałam już życie z obu stron
From win and lose and still somehow <> Wygrywałam, przegrywałam, ale jakoś ciągle
It’s life illusion I recall <> Widzę tylko nieprawdziwy obraz życia
I really don’t know life at all <> I nie wiem jakie życie jest
Ups. Chyba przetłumaczyłem zbyt długi fragment tekstu tej piosenki. Oh well. Nie umiałem odmówić sobie tej przyjemności.
Richard Farina był mężem Mimi, młodszej siostry Joan Baez. Pisał i grał na Appalachian dulcimer (to coś pośredniego pomiędzy cymbałkami i cytrą.) . Mimi komponowała muzykę i grała na gitarze. Razem śpiewali „Pick Up Your Sorrow”:
… Ah, but if somehow you could pack up your sorrows, <> Jeśli mógłbyś spakować swoje smutki,
And give them all to me, <> I dać je mnie,
You would lose them, I know how to use them, <> Ty byś się ich pozbył, ja wiem co z nimi zrobić
Give them all to me. … <> Daj mi je wszystkie.
W dwa dni po wydaniu książki „Been Down So Long It Looks Up to Me” Farina zginął w wypadku motocyklowym. Żal mi tego, czego nie zdążył napisać. Chyba mógłby to być nowy Kerouac lub Kesey.
Tak doszliśmy do punktu, w którym elektryczne Gibson ES-335 i Rickenbacker 12-string zaczęły wypierać akustyczną Martin OM-28.
Trójkąt bermudzki, w którym zniknęła tradycyjna muzyka folk, wyznaczają trzy piosenki. W roku 1964 The Animals zaśpiewali „The House of the Rising Sun”, czyli nieśmiertelny „Dom wschodzącego słońca”. Rok później Bob Dylan zaśpiewał na Newport Folk Festival „Maggi’s Farm”, przy akompaniamencie elektrycznej gitary. Ostatni gwóźdź wbił, w roku 1965, zespół The Byrds piosenką „Turn! Turn! Turn!”. Zaczęła się epoka folk-rock i psychedelic-rock.