Książka składa się z dwu części, z czego pierwsza stanowi studium Obrazy mimo wszystko, opublikowane w 2000 roku jako esej w katalogu wystawy Mémoire des camps. Photographies des Camps de concentration et d’extermination nazis (1939-1999). To historia czterech fotografii, na których w sierpniu 1944 roku udało się więźniom z oddziału Sonderkommando pokazać drobny, ułomny fragment horroru zagłady w KL Auschwitz. Przemycone do polskiego ruchu oporu miały stać się jedynym obrazowym świadectwem piekła obozu. Po ponad połowie wieku, stanowią one punkt wyjścia dla historycznej i fenomenologicznej analizy, każą wyobrazić sobie mimo wszystko, mimo swego fragmentarycznego i ulotnego charakteru, proces niszczenia idei rozpoznania sobie podobnego. Didi-Huberman przekonuje, że tylko montaż czterech wydartych Zagładzie obrazów-rozdarć może ukazać, choć w sposób niepewny i niestabilny, nagi horror, nie kryjący się pod kojącym płaszczem „niewyobrażalnego”, lecz odsłaniający „ludzką zwyczajność w służbie najbardziej radykalnej formy zła”.

Drugą część książki stanowi obszerna polemika, jaką w ramach prowadzonego na Freie Universität w Berlinie seminarium, prowadził Didi-Huberman z radykalnymi przeciwnikami swych tez z 2000 roku. Punktem wyjścia dla autora stały się artykuły Gerarda Wajcmana i Elisabeth Pagnoux, których argumenty systematycznie odpiera. Nie akceptuje lenistwa tych, którzy chowając się za uniwersalnymi – ikonoklastycznymi – kategoriami, ignorują obraz, owe „chwile prawdy” zrodzone z najwyższego poświęcenia, które miały za wszelką cenę nadać kształt niewyobrażalnemu. W tej żywiołowej dyskusji Didi-Huberman przeprowadza kompleksową analizę obrazu jako symptomu historycznego i teoretycznego, zmuszając wyobraźnię do pracy nad dialektycznym zestawianiem źródeł. To właśnie kategoria montażu, ukazana na przykładzie Shoah Lanzmanna oraz Histoire(s) du cinéma Godarda, pozwala mu na nadanie obrazom statusu wypowiedzenia i choćby częściowe zbliżenie się do prawdy. Za Siegfriedem Kracauerem, Didi-Huberman przyrównuje walkę o obraz do pojedynku Perseusza z Meduzą. Wbrew interpretacji Wajcmana, mit ten to nie ilustracja „kojącej władzy obrazów nad rzeczywistością”, lecz próba ocalenia pamięci o rzeczywistości historycznej. W ten sposób obraz stać się może odkupieniem, umożliwieniem wyboru etycznego.

Pojmujemy teraz – pisze Didi-Huberman – że (…) obraz niczego nie ożywia, w niczym nie pociesza. Jest „odkupieniem” tylko w chwili (jakże cennej), w której przemija – jako sposób na wyrażenie rozdarcia zasłony mimo wszystko, mimo natychmiastowego ponownego zapadnięcia się wszelkich rzeczy w to, co Benjamin nazwał „spustoszeniem przeszłości".

Cztery fotografie z sierpnia 1944 roku stają się dla autora źródłem przewartościowania stosunku do obrazu w ogóle, refleksji nad naszym widzeniem i wiedzą. Obrazy, a raczej ich montaże, dialektyczne złożenia, nie ułatwiają nam życia etycznego. Nakazują nam podjąć wysiłek ich ożywienia, ponownego odkrycia, trudu, z naszej perspektywy, niemal archeologicznego. Oglądanie i estetyczna analiza tej przerażającej fotograficznej sekwencji przenosi nas w samo serce problemu etycznego i antropologicznego, pokazując, jak obraz, przełamując ikonoklastyczne tabu w dyskursie Shoah, umożliwia przetrwanie pamięci mimo wszystko.

To pierwsza książka Georgesa Didi-Hubermana na polskim rynku wydawniczym. Być może stanowić będzie precedens dla przybliżenia nam prac autora, którego książki takie, jak wydana w 1990 roku Devant l’image czy L’image survivante(2002), stanowią fundamenty współczesnej nauki o obrazie.



autor: Georges Didi-Huberman
tytuł: Obrazy mimo wszystko
tytuł orgy.: Images malgré tout
tłum.: Mai Kubiak Ho-Chi
Wydanictwo: TAiWPN Universitas, Kraków 2008.