Zawarte w nim eseje analizują filmy oparte na powieściach amerykańskich, wydanych od początku XIX wieku po koniec wieku XX. Obok tekstów poświęconych adaptacjom prozy autorów klasycznych: Hawthorne’a, Poego, Jamesa, znalazły się tu także artykuły analizujące adaptacje utworów podrzędnych, z których powstały jednak filmowe arcydzieła, a także ekranizacje literatury współczesnej, m.in. McCarthy’ego i Rotha.
Najważniejszym aspektem zaprezentowanych w tomie artykułów jest analiza wzajemnego przenikania się literatury i filmu oraz różnorodnych strategii adaptacyjnych, a także uwspółcześniających i przenoszących w nowy kontekst znaczeniowy interpretacji, które odsłaniają na równym poziomie bogactwo świata literatury i kina. Adaptacje literatury amerykańskiej to książka przeznaczona nie tylko dla znawców literatury i filmu, ale także dla kinomanów i miłośników literatury.
Adaptacje literatury amerykańskiej
Pod redakcją Rafała Syski
Redaktor serii Literatura na ekranie: Alicja Helman
EKRANy, Kraków 2011
Spis treści
Wstęp
Grażyna Stachówna
Szkarłatna litera – What meaning?
Iwona Kolasińska-Pasterczyk
„Ani mi leżeć umarłej na wieki…”. Ligeja Poego według Cormana
Dorota Babilas
Superman i feministki: Bostończycy Henry’ego Jamesa – powieść i film
Elżbieta Ostrowska-Chmura
Dziedziczka Williama Wylera i Plac Waszyngtona Agnieszki Holland – powtórzenia i innowacje
Izabela Kalinowska
Po stronie męskości: Wiek niewinności według Martina Scorsese
Rafał Syska
Ameryka w kolorze złota. McTeague Norrisa i Chciwość von Stroheima
Patrycja Włodek
„Świat był przemoczoną pustką” – Wielki sen Raymonda Chandlera i Howarda Hawksa
Andrzej Pitrus
Imitacje życia: O ekranowych i pozaekranowych kontekstach książki Fannie Hurst
Konrad Gruca
Ciche dni w Clichy – Przejrzeć Henry’ego
Marcin Pieńkowski
Na wschód od Edenu – Elia Kazan na nabrzeżach powieści Johna Steinbecka
Sławomir Bobowski
Między traktatem antropologicznym a piękną agitacją: Mały Wielki Człowiek Thomasa Bergera i Arthura Penna
Ewa Szponar
Na granicy epok i przecięciu Piątej Alei z Pięćdziesiątą Siódmą Ulicą. Konserwatyzm i rewolucja w Śniadaniu u Tiffany’ego
Magdalena Bartczak
Ciche światło na wojennym froncie.
Bartosz Kazana
Kraina Hi Lo Maksa Evansa: ballada o Big Boyu Matsonie
Monika Maszewska-Łupiniak
Wystarczy być: anamorfotyczna projekcja Jerzego Kosińskiego
Kamila Żyto
To nie jest kraj dla starych ludzi Ethana i Joela Coenów: western noir jako współczesny moralitet
Alicja Helman
Konające zwierzę Philipa Rotha i Elegia Isabel Coixet: Otwarta rana wieku
Agnieszka Kamrowska
Krajobrazy Wyomingu w Tajemnicy Brokeback Mountain
Rafał Syska
WSTĘP DO KSIĄŻKI:
Ta książka mogłaby wyglądać inaczej. Nie z powodu słabości tekstów lub błędnie dobranych filmów. Mogłaby wyglądać inaczej, bo po dzieła literatury amerykańskiej filmowcy i producenci sięgali wybiórczo i najczęściej w celach użytkowych. Oczywiście nie wszystkie powieści są łatwe do adaptacji, zwłaszcza w kraju, który pielęgnuje potoczystość opowiadania, komercyjne wymogi filmowych przedsięwzięć i gatunkową spoistość fabuły. I dlatego wielu wspaniałych dzieł literatury amerykańskiej nie zawarliśmy w książce, bo po prostu ich adaptacje nigdy nie trafiły na ekran. Z drugiej strony, kino hollywoodzkie zawsze żywiło się masowo powstającą prozą – thrillerami, melodramatami, horrorami czy westernami, a scenarzystami nierzadko bywali drugorzędni pisarze. Stąd w naszej książce, obok wybitnych autorów (Hawthorne, Poe, James, Steinbeck), pojawiają się też twórcy przeciętni (Norris, Hurst, Proulx, Berger), którzy trafili jednak na wspaniałych reżyserów realizujących z ich książek arcydzieła.
Jakie powinno być zatem kryterium doboru tekstów: wartość i wielkość filmu, czy doniosłość literackiego pierwowzoru? W końcu wiele znamienitych filmów powstało z podrzędnej prozy, a niejedna adaptacja wybitnej książki kończyła się klapą. Generalnie zwyciężyła opcja filmoznawcza i autorzy poszczególnych esejów opisali filmy bardzo dobre bądź wybitne, podkreślając różnice wobec pierwowzoru, odmienność kontekstów i twórcze względem książki strategie interpretacyjne. Z tego powodu w tomie nie pojawia się wielu znakomitych pisarzy amerykańskich, których adaptacje albo nie były wystarczająco wybitne, albo nie wchodziły z pierwowzorem w twórczy dialog. Albo wręcz – co nie zdarzało się rzadko – nie powstały w ogóle. Z wielką przyjemnością stworzylibyśmy więc alternatywną książkę o adaptacjach literatury amerykańskiej, w której znaleźliby się: John Dos Passos, Erskine Caldwell, Thomas Wolfe, Norman Mailer, Saul Bellow, Isaac Bashevis Singer, Jerome D. Salinger, Jack Kerouac, William S. Burroughs, Vladimir Nabokov, William Gaddis, John Barth, Thomas Pynchon, John Updike czy Don DeLillo. Zresztą ekranizacja książki ostatniego z nich zapowiadana jest na 2012 rok przez Davida Cronenberga i wnikając w bogactwo prozy amerykańskiej, trzeba cierpliwie czekać na kolejne adaptacje arcydzieł amerykańskiej literatury.
W oddawanej w Państwa ręce książce zawarte są rozdziały poświęcone zwykle jednej ekranizacji, choć czasem autorzy wybrali strategię analizy porównawczej, interpretując kilka filmów opartych na jednej powieści. W tomie amerykańskim – podobnie jak w całej serii – pojawiają się jedynie adaptacje tekstów prozatorskich. Świadomie zrezygnowaliśmy z ekranizacji dzieł scenicznych, dlatego nie znalazły się w książce wybitne skądinąd filmy oparte na sztukach Tennessee Williamsa bądź Arthura Millera.
Naszą wędrówkę po literaturze Stanów Zjednoczonych zaczęliśmy od XIX wieku, opisując adaptacje klasyków amerykańskiej prozy: Nathaniela Hawthorne’a i Edgara Allana Poe. Kolejne cztery teksty zostały poświęcone fascynującemu okresowi amerykańskiego modernizmu i naturalizmu. Tu najważniejsze stały się dwie adaptacje powieści Henry’ego Jamesa – jednego z ulubionych pisarzy wśród hollywoodzkich twórców, ale uzupełniły je eseje o popularnej ekranizacji książki Edith Wharton Wiek niewinności i niemal zapomnianej powieści Franka Norrisa McTeague – według której powstało jedno z wielkich arcydzieł kinematografii, Chciwość Ericha von Stroheima.
Następne teksty opowiadają o udanych adaptacjach mniej wybitnych powieści, dowodząc ogromnej siły hollywoodzkiego kina i sztuki amerykańskiego scenariopisarstwa. W Stanach Zjednoczonych proces realizacji filmów zaczyna się bowiem od dogłębnego researchu, pozwalającego śledzić rynek wydawniczy i z wyprzedzeniem wykupywać prawa autorskie do książek – choćby na wszelki wypadek, bez chęci szybkiej ich adaptacji. Ale dzięki tej strategii do świadomości milionów kinomanów trafiają dzieła zapomniane, niszowe lub środowiskowe – które, po opracowaniu ich przez machinę hollywoodzkiego przemysłu i filmowego gatunku, stają się bardziej przystępne, klarowne i atrakcyjne dla masowego odbiorcy. Niekiedy ze szkodą dla pierwowzorów, ale często z intrygującymi przemieszczeniami znaczeń i reinterpretacjami oraz zmianami nastroju, gatunkowej proweniencji i fabularnych puent. Tak było w wypadku świetnych filmów: Imitacji życia, Małego Wielkiego Człowieka, Krainy Hi Lo i Tajemnicy Brokeback Mountain, ale również kontrowersyjnie przyjmowanych kompromisów: Śniadania u Tiffany’ego lub Cienkiej czerwonej linii.
Bywa jednak też tak, że wybitna proza nie znalazła w hollywoodzkich wytwórniach chętnych na adaptację i jej ekranizację łatwiej było zrealizować poza Stanami Zjednoczonymi. Tak było choćby z ekranizacjami utworów Henry’ego Millera, którego najciekawsze adaptacje – jak dowodzi jeden z autorów – powstały w Europie. W ostatnich rozdziałach tomu przyglądamy się najnowszej amerykańskiej literaturze, opierając się na adaptacjach powieści dwóch cenionych współczesnych prozaików: Cormaca McCarthy’ego i Philipa Rotha.
Zachęcając do lektury naszej książki, podkreślmy główną koncepcję niemal wszystkich autorów tomu, dla których najważniejsza stała się analiza wzajemnego przenikania się literatury i filmu oraz różnorodnych strategii adaptacyjnych, a także uwspółcześniających i przenoszących w nowy kontekst znaczeniowy interpretacji, które odsłaniają na równym poziomie bogactwo świata literatury i kina.
Przeczytaj także:
WIĘCEJ O NOWYM NUMERZE EKRANÓW
EKRANY STRONA OFICJALNA
Polecamy!