W samej nazwie visual kei widać odniesienie do visual culture. Sam trend na pierwszy rzut oka szokuje swoją odmiennością, równocześnie jednak w idealny sposób wpasowuje się we współczesną popkulturę Japonii, ogarniętą kultem obrazu. Inspiracji stylu można doszukiwać się w zachodnich nurtach muzycznych (głównie glam rocku) czy modzie; nie wolno jednak lekceważyć elementów japońskich, które mieszając się z nimi, utworzyły opisywane zjawisko. Mam tu na myśli kulturę kawaii, estetykę mang i anime (głównie shoujo, czyli mang skierowanych do młodych dziewcząt, wykorzystywane są tam także elementy yaoi - mang o tematyce homoseksualnej miłości mężczyzn), czy nawet teatr kabuki. Z pełnym przekonaniem można stwierdzić, że umiejętność czerpania z zachodniej kultury przy równoczesnej adaptacji jej do własnych warunków i upodobań jest powszechna w kulturze Japonii.
Nazwa visual kei po japońsku zapisywana jest jako ヴィジュアル系 (vijuaru kei), gdzie kei oznacza system lub częściej styl. Słowo to używane bywa na określanie najróżniejszych stylów muzycznych (Shibuya kei jako charakterystyczna podkategoria japońskiego popu, wywodząca się z Shibuyi), trendów w modzie (Mori kei – nowy styl, w którym dziewczęta upodabniają się do starodawnych lalek, dodając elementy związane z lasem), specyficznych zachowań (Akiba kei na określenie ludzi zainteresowanych elementami popkultury, związanymi z tokijską dzielnicą Akihabara) czy nawet rodzajów rzeczy (Iyashi kei jako nazwa wszystkich przedmiotów niosących ulgę lub wypoczynek, takich jak maszyny, filmy czy miejsca). Visual kei, który można po prostu przetłumaczyć jako styl wizualny, poprzez swoją nazwę, został zakwalifikowany jako jedna z tendencji związanych z popkulturą [1].
Skąd zaś wzięło się w nazwie słowo visual? Zazwyczaj utożsamia się je z hasłem zespołu X Japan (wtedy jeszcze znanego jak X), które brzmiało: Psychedelic Violence Crime of Visual Shock. Wydaje się jednak, że X Japan poddało się jedynie istniejącej już tendencji – w 1979 właściciele butiku w Tokio z modą wzorowaną na glam rocku postanowili założyć zespół, który nazwali Visual Scandal. Inny znów zespół Murbas, z 1980, jako swoje hasło uznał Visual Violence. X jedynie kontynuował ich tradycję.
Nazwa w pełni oddaje istotę visual kei, w którym kluczowe miejsce zajmuje wizerunek. The fashion is very important — equally as important as the music [2] – mówi wokalista Versailles, Kamijo. Wygląd muzyków przestaje być tylko dodatkiem, a staje się elementem, dzięki któremu można zaklasyfikować zespół do tego nurtu. Jak to ujął Takehito z zespołu Ayabie: Well, the interesting part of being visual kei is, visual kei is a whole media. Of course music is important, but besides the music itself, visual kei has more ways to present itself--visually, the costume, the atmosphere [3]. Opowiadana historia prezentowana jest w formie multimedialnej (dźwięk, obraz) i odbieranie jej tylko na jednym poziomie znacznie zubaża cały przekaz.
Dopracowany do perfekcji wygląd muzyków podporządkowany jest obecnemu w mangach shoujo ideałowi bishounena. Samo to słowo oznacza w języku japońskim po prostu pięknego chłopca. Chodzi jednak również o pewien specyficzny, androgeniczny typ urody (przystojny chłopak to jedynie ikemen): delikatne rysy twarzy, duże oczy, jasna, zadbana cera, idealnie wystylizowana fryzura z dłuższymi włosami, do tego dochodzi jeszcze smukła sylwetka i płynny chód. Początki takiego ideału można odnaleźć już w epoce Heian w Opowieści o Księciu Promienistym, gdzie Murasaki Shikibu opisywała księcia Genjiego jako pięknego w niemalże kobiecy sposób [4]. Wśród muzyków visual kei niczym zaskakującym nie jest również ubieranie strojów kobiecych. Pragną oni utożsamiać piękno samo w sobie, które wymyka się jakimkolwiek definicjom i ograniczeniom. I have no idea myself, about my nationality. Or even my gender. Forget nationality or gender, I'm not even human [5] – powiedział w jednym z wywiadów zmarły w 2009 r. były basista Versailles Jasmine You.
Versailles Philharmonic Quintet
Gatunek muzyczny?
Skoro cechą wyodrębniającą visual kei są efekty wizualne, nie zaś sama muzyka, to błędem jest nazywanie go gatunkiem muzycznym. If you wear heavy makeup and costume or cross-dress elaborately, and you play in a jazz band, that's visual kei, too [6] – mówi Josephine Yun, autorka książki Jrock, Ink.
Mimo to wiele osób twierdzi, że na początku sytuacja wyglądała inaczej i visual kei wyróżniało się pod względem muzycznym. Zwolennicy takiego stanowiska zwracają uwagę na to, że w muzyce lat 80-tych i wczesnych 90-tych, w którym to okresie można usytuować początki zjawiska, łatwo dostrzec wiele cech wspólnych w muzyce pewnych zespołów. Jednak podobieństwa wynikają raczej z podobnych inspiracji oraz z ograniczonej liczby wytwórni. Jest ich zresztą zbyt mało, aby były one wystarczające do zaklasyfikowania visual kei jako gatunku muzycznego, a do tego występowanie ich nie jest regułą. Najczęściej zespoły różnych nurtów, w celu zwrócenia na siebie uwagi, a w efekcie podniesienia liczby sprzedawanych płyt, zaczęły stosować efekty wizualne, niezależnie od reprezentowanego gatunku muzycznego. W efekcie muzyka visual kei (a raczej visual, o czym będzie mowa nieco później) różniła się w zależności od zespołu, a nawet w zależności od danej płyty czy piosenki. Tę tendencję można dostrzec choćby w twórczości zespołu takiego jak Kuroyume, który uważany obecnie za reprezentanta prawdziwego visualu, również eksperymentował z różnymi gatunkami. Obecnie visual kei rozdrobnił się na mniejsze pod-style. Różnice między poszczególnymi zespołami są znacznie większe i trudno byłoby nawet próbować doszukiwać się w nich cech wspólnych, poza łączącym je dużym znaczeniem obrazu.
Dodatkowo wyjątkowo interesująca wydaje się być swoboda gatunkowa, która widoczna już w piosenkach Kuroyume, szokuje odbiorcę przyzwyczajonego do twardych zasad amerykańskiej muzyki.
It isn’t uncommon to hear screams and growls on one track ascend into beautiful, almost operatic lyrics on the next. Driving guitars accompanied by electronic piano tracks are another mainstay of the visual style, and it isn’t uncommon for driving drum rhythms to accompany acoustic guitar riffs. Not being bound to any specific genre allows bands to experiment and find a sound all their own [7]. Jednym z najbardziej eksperymentujących zespołów sceny visual kei jest Nega. W ich twórczości, obok piosenek z wpływami hardcore punka, można odnaleźć emocjonalne ballady oraz klimatyczne utwory instrumentalne.
Na pierwszy rzut oka może dziwić, że taka swoboda możliwa jest akurat w Japonii, kraju tak silnie uwikłanym w różnorakie normy i uniformizację [8]. Po bliższym przyjrzeniu się widać jednak wyraźnie, że sfera kultury popularnej, mająca stanowić wytchnienie czy wręcz ucieczkę od codziennego życia, wolna jest od różnorakich norm i zakazów, obecnych na innych płaszczyznach życia społecznego. Można tę tendencję dostrzec także w mangach, anime czy modzie ulicznej.
Muzycy nie tylko cieszą się wolnością gatunkową w obrębie twórczości swojego zespołu, lecz także mogą tworzyć własne projekty poboczne, w których to muzyka może znacznie odbiegać od tego, co prezentuje główny zespół. Dla przykładu Hyde, wokalista L'Arc-en-Ciel, założył zespół Vamps, którego muzyka jest znacznie cięższa. Oba zespoły istnieją równocześnie, oprócz tego Hyde ma także za sobą solową karierę. Możliwość sprawdzania się w różnych gatunkach muzycznych jest normą. Hip Hop in Pop in heavy Rock How about it?No doubt Made in NIPPON [9] – śpiewa w piosence Kabuki Danshi ekscentryczny piosenkarz Miyavi, który w tym roku zawita do Polski.
Miyavi
Krótka historia i dwie główne fale zjawiska
W historii samego zjawiska można wyróżnić dwa, znacznie różniące się od siebie etapy. Pierwszy z nich zaczyna się wraz ze wspomnianymi już Visual Scandal, Murbas, X, a także Saber Tiger, Sh0ck!, Seikima II, Shella. Muzycy uprawiali różnorakie podgatunki rocka, takie jak post-punk, hard rock czy nawet heavy metal. Silną inspiracją dla japońskich muzyków tego okresu był glam rock, który nazwany przez Johnego Lennona Rock n' Roll with lipstick, równie wielką rolę przypisywał znaczeniu wizerunku. Niekiedy inspiracje nie poprzestawały na czerpaniu z samej idei wyszukanego stroju, a stawały się po prostu zwyczajnym kopiowaniem wyglądu kostiumów. Jednak był to dopiero początek. Bardzo szybko Japończycy porzucili bierne odtwarzanie pomysłów muzyków glam rocka, aby realizować własne, znacznie bardziej wybujałe wizje. Fantazja nie znała granic, podporządkowując się jedynie zasadzie beautiful elegance z hasła Visual Scandal i visual shock stworzonej przez X. W tym okresie nie była jeszcze stosowana nazwa visual kei. Nowy styl nazywano po prostu visual, visual scandal lub visual rock. Nie nadszedł jeszcze czas wtłaczania visual kei w ramy japońskiej popkultury.
Jak widać powszechnie powielany mit, wskazujący na X Japan jako na samodzielnego założyciela visualu, nie jest prawdziwy. Niepodważalnie jednak można przypisać mu zasługę jego rozpowszechnienia. Visual Scandal występował na ulicach oraz w clubach, zaś Yoshiki, lider X-a, po raz pierwszy pojawił się w telewizji, zapoznając ogół społeczeństwa z nowym stylem, a zarazem zapoczątkowując jego komercjalizację. Sława X Japan wzrastała w niepojętym tempie aż do roku 1994, kiedy to wszystko uległo zmianie. Powszechnie znany visual przestał kogokolwiek szokować, a sami członkowie X Japan, z wyjątkiem gitarzysty hide (zawsze zapisywane małą literą), być może zmęczeni swoim wizerunkiem, ścięli włosy. Stopniowo ich visualowy image ubożał. Wiele zespołów poszło ich śladem.
Być może w ten sposób wszystko by się skończyło, a o przelotnej modzie dawno by już zapomniano, gdyby na scenie muzycznej lat 90-tych nie pojawił się Mana ze swoim zespołem Malice Mizer, wprowadzając visual w nowy etap rozwoju. O ile jeszcze na początku, gdy wokalistą był Tetsu, styl Many przypominał dawny, nawiązujący do glam rocka visual, o tyle wraz z przyjściem nowego wokalisty Gackta, sytuacja znacznie uległa zmianie. Mana nie tylko nadał swojej muzyce gotyckie brzmienie, ale także wprowadził gotycko - wiktoriańskie elementy do samych strojów, czerpiąc z nowatorskiej mody, rozwijającej się prężnie w rejonie Kansai, a zwłaszcza Osaki. O ile w Tokio zawsze ceniono sobie wyrafinowanie stroju, o tyle w Osace, już w dawnych wiekach na pierwszym miejscu stała indywidualność. Dlatego też to właśnie Osaka zrodziła pokolenie projektantów, którzy przyczynili się do powstania późniejszych młodzieżowych subkultur między innymi Lolita Fashion. Sam Mana nosił ubrania znanej projektantki mody dla Gothic Lolit z Osaki Kazuko Ogawy. W ten sposób Lolita Fashion zaczęła swoją wędrówkę z Osaki do dzielnicy Harajuku w Tokio, mekki subkulturowej mody i muzyki, by następnie upowszechnić się w całej Japonii wśród fanów visualowych zespołów [10]. Obecnie nadal nie sposób znaleźć większego idola wśród lolit niż wielki Mana-sama [11], który stał się legendą, a visual zaczął na nowo odzyskiwać utraconą popularność. To właśnie Mana użył po raz pierwszy określenia visual kei. W ten sposób visual lat 80-tych w latach 90-tych stał się visual kei, rozpoczynając nowy etap rozwoju. Szybko pojawiły się kolejne zespoły, które zaczęły inspirować się stylem Many. Dobrym przykładem może być Lareine, których wokalista Kamijo, wcześniej roadie Malice Mizer, nadal pozostawał wierny estetycznym ideałom Many.
Podział, czyli kei w obrębie visual kei
Visual kei rozwijał się i ewoluował, co pociągnęło za sobą wyróżnianie się kolejnych pod-stylów w obrębie głównego trendu. Muzyka oraz wizerunek poszczególnych zespołów zaczęły różnić się w sposób diametralny, nieporównywalny do początków. Podział do tej pory pozostaje jedynie zarysowany. Istnieje wiele nazw na określenie jednego stylu i zazwyczaj dany zespół można zakwalifikować do więcej niż jednej grupy. Głównym kryterium podziału jest wizerunek, co często pociąga także za sobą główny gatunek tworzonej muzyki. Oczywiście nie jest to regułą. Dobrym przykładem na to, że to właśnie strój, a nie muzyka, decyduje o przynależności do danej kategorii jest Iryou kei, w którym cechą wspólną przynależących do nurtu zespołów są medyczne elementy kostiumu, takie jak przepaski na oko czy kitle. Nie ma żadnego wyznacznika odnośnie brzmienia, jakie powinny przybierać wykonywane przez nich piosenki.
Wczesne zespoły lat 90-tych określa się obecnie mianem Kurofuku kei, co oznacza po prostu czarne ubrania. Przynależą do tej grupy między innymi Luna Sea, Buck-tick, Kuroyume, Zi:Kill. Późniejszy kei, utrzymujący również swoją muzykę w cięższym brzmieniu, to Kote kei [12] , który skontrastować można z melodyjnym rockiem, niekiedy wręcz zakrawającym o pop, który reprezentują zespoły nurtu Sofubi. Stroje muzyków Sofubi są mniej wymyślne, makijaż niemalże niedostrzegalny. Przedstawiciele to L'Arc-en-Ciel, SID, Janne de Arc, Glay. Jeszcze bardziej popowe brzmienie mają zespoły Oshare kei, na które z pogardą patrzą niekiedy fani innych, bardziej rockowych stylów. Muzyka Oshare kei jest wesoła i skoczna, zaś ubrania kolorowe, nawiązujące przez dużą ilość dodatków do mody ulicznej z Harajuku, przez co niekiedy nurt może być nawet nazywany Decora kei [13] Popularnymi markami noszonymi przez muzyków są Sex Pot Revenge oraz h Naoto. W kostiumach można również dostrzec inspiracje punkowe, jednak oczywiście jest to punk w rozumieniu japońskim, w którym nie kłóci się on z kulturą kawaii. Typowe zespoły to An Cafe (obecnie zawiesiło działalność) oraz SuG. Istnieje także styl Koteosa, który łączy w sobie elementy Kote z Oshare, stając się równocześnie mrocznym odpowiednikiem Decory. Niekiedy jednak dodane są również elementy kolorowe. Dla przykładu barwnemu strojowi może towarzyszyć ciemny, mocny makijaż. Reprezentanci to Vidoll, 12012, Ayabie, Lolita 239, The Gazette. Na tym podziały oczywiście się nie kończą. Można także odnaleźć Eroguro kei, Tanbi kei (stylizacja na francuską arystokrację), Gothic kei, Loud kei i wiele innych. Specyficznym stylem jest Nagoya kei, skupiający zespoły z Nagoyi, których brzmienie zazwyczaj jest cięższe a stroje mniej wymyślne. Charakterystyczna jest także swoista bliskość muzyków z tego kręgu, którzy często dokonują rotacji z jednego zespołu do drugiego.
An Cafe
Samurai Kabuki rock
Innym ciekawym stylem jest Wa kei. Polega on na wykorzystywaniu elementów tradycyjnej kultury japońskiej, zarówno poprzez strój, instrumenty, scenerię czy też słowa piosenek. Samo zjawisko wykracza poza visual kei i obecne jest również w jpopie czy ogólnie pojmowanym jrocku. Celem ma być ukazanie samurajskiego ducha poprzez muzykę. Zespół Kagrra (nazwa pochodzi od starodawnego tańca związanego z kultem shinto i oznacza miejsce boga) jest szczególnie związany z japońską tradycją. W szerokim stopniu wykorzystuje on klasyczną estetykę, a stroje członków nawiązują do różnych etapów w historii Japonii. Inne zespoły także wykorzystują motywy typowo japońskie. Teledysk zespołu D do piosenki z ubiegłego roku prezentuje muzyków w kimonach, z wachlarzami, w tradycyjnym japońskim domu. Równocześnie jednak wszyscy mają idealnie ustylizowane na modę visual kei fryzury, makijaż, a wokalista Asagi nawet pomalowane paznokcie.
Całą ideę związaną z łączeniem elementu tradycji z rockiem rozpowszechnił wśród muzyków visual kei wspomniany już Miyavi. W 2008 roku wydał płytę This Iz the Japanese Kabuki Rock, która w całości nawiązuje do tego pomysłu. Jedna z piosenek Jpn pride mówi: We are Japanese, from anywhere you look at us we are the chimpanzees with a Far-East accent. Slit-eyed and flat-nosed? Our pride is so high while our noses are so low. We don't have topknots or katanas but we will go through and show off our Neo Bushido. From the start we've been doing first-class hara-kiri so don't put us down and call us yellow [14]. Miyavi sam nazywa siebie the samurai guitarist i wielokrotnie mówi w wywiadach o konieczności zachowania w sobie japońskiego ducha. Dzięki niemu upowszechniło się określenie Samurai Kabuki rock w odniesieniu do visual kei. W jednej ze swoich piosenek śpiewa wprost: Hi we're V-kei Boiz yo Japan boys going kabuki [15].
Samo porównywanie visual kei do kabuki istniało już wcześniej. Kabuki to rodzaj japońskiego teatru, powstały w epoce Edo pod rządami Tokugawów, w którym wszystkie role odgrywają mężczyźni. Charakterystyczne są także bogate stroje, makijaż oraz silna ekspresja podczas gry. Jak widać opis ten równie dobrze pasuje do opisywanego stylu. Jakkolwiek można znaleźć zespoły żeńskie (np. exist†trace) lub mieszane, jednak są one zazwyczaj znacznie mniej popularne, mimo że niejednokrotnie reprezentują bardzo wysoki poziom jak np. Lacroix Despheres. Dziewczęta w takich zespołach albo do złudzenia przypominają swoim wyglądem muzyków płci męskiej albo noszą ubrania Lolita Fashion.
exist†trace
Przyszłość visual kei
Można zastanawiać się jak bardzo visual kei będzie się zmieniać. Większość najbardziej visualowych zespołów można znaleźć przy małych wytwórniach (choć istnieją już dość liczne wyjątki, jak choćby zespół D czy Versailles), podczas gdy grupy, którym udaje się uzyskać status major często rezygnują z dawnego wizerunku, chcąc zyskać większą grupę odbiorców. Niekiedy zaś przynależność do visual kei ogranicza się jedynie do stroju nawiązującego do mody ulicznej, starannie wystylizowanej fryzury oraz fanservicu na koncertach. Oczywiście nie jest to zasadą i nadal istnieje wiele zespołów kontynuujących dawną tradycję. Przykładem mogą być zespoły skupione wokół UNDER CODE PRODUCTION, wytwórni Kisakiego (członek Kisaki Project, Phantasmagoria, obecnie Rin), które niezmiennie trwają w visualowym stylu.
What visual kei WAS is dead. The visual kei you like is dead. It is not. Sorry. As long as bands are dressed up to appeal to teenage girls to play on shojo manga fantasies, visual kei will be alive and well [16] – powiedział jeden fan na forum do innego, rozczarowanego obecnym stanem swojego dawnego, ulubionego stylu muzycznego. Visual kei istnieje nadal, stając się dobrym biznesem, gdyż wzmaga konsumpcję zwłaszcza wśród fanów, chcących upodobnić się do ulubionych muzyków. Ciekawe jest jednak to, że mimo całej zmiany, w ogólnej świadomości visual kei nadal pozostaje na uboczu, utożsamiany z subkulturami z Harajuku, na której to młode, początkujące zespoły przychodzą w niedzielę, aby dać koncert i zdobyć pierwszych fanów. Dla wielu visual kei to nadal muzyka niszowa, wypełniona przez różnorakich otaku i lolity.
Visual kei się zmienił, jednak nadal spełnia swoje zadania – buduje świat fantazji, pomaga tworzyć swoistą Krainę Czarów, która dostarcza niezastąpionych wrażeń.
Bibliografia:
Article is the opinion and research of Samehada, [online], dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://jrockrae.wordpress.com/about/
Cocoro Books, Tokyo rock catwalk: visual kei bands big in Japan, Los Angeles 2008.
Godoy T., Vartanian I., Japanese goth, New York 2009.
Godoy T., Vartanian I., Style deficit disorder, San Francisco 2007.
Hashimoto M., Visual Kei Otaku Identity — An Intercultural Analysis, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.uri.edu/iaics/content/2007v16n1/10%20Miyuki%20Hashimoto.pdf
History of visual kei, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.xradicaldreamers.net/xjapan/x_visual_e.php
Miller L., Beauty Up: Exploring Contemporary Japanese Body Aesthetics, Berkeley 2006
Selah, Visual Kei music genre of Japan, [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.helium.com/items/623812-visual-kei-music-genre-of-japan
Yun J., Jrock, Ink., Southbridge 2005.
Przypisy:
[1] History of visual kei, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.xradicaldreamers.net/xjapan/x_visual_e.php
[2] D.Robson, Versailles get dolled up for visual-kei fest, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/fm20091023a1.html
[3] INTERVIEW ~ AYABIE: JUNE 18, 2008, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://jrockeventsusa.com/articles/ayabie08_interview.html
[4] L.Miller, Beauty Up: Exploring Contemporary Japanese Body Aesthetics, Berkeley 2006, s.66.
[5] Descendants of Roses: Versailles Interview Part 2, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.jrockrevolution.com/webzine/interviews/290-descendants-of-roses-versailles-interview-part-2.html
[6] J.Yun, Jrock, Ink., Southbridge 2005, s.80.
[7] Article is the opinion and research of Samehada, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://jrockrae.wordpress.com/about/
[8]K.Sollee, JAPANESE VISUAL KEI AND THE BLURRING OF AMERICAN GENRE LINES, [online], [dostęp: 2010-05-18], Dostępny w Internecie: http://www.bigtakeover.com/essays/japanese-visual-kei-and-the-blurring-of-american-genre-lines
[9] Miyavi, Kabuki Danshi, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.jpopasia.com/lyrics/6757/miyavi/kabuki-danshi.html
[10] T.Godoy, I.Vartanian, , San Francisco 2007, s.134 i n.
[11] Sama - tytuł honoryfikatywny.
[12] Kote jest najpopularniejszym i równocześnie najcięższym ze stylów. Niektórzy dzielą go jednak na shiro i kuro kei (biały i czarny).
[13] Decora - japoński styl mody ulicznej, bardzo kolory, charakteryzujący się nakładaniem na siebie jak największej ilości dodatków.
[14] Miyavi, Jpn Pride, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.jpopasia.com/lyrics/14432/miyavi/jpn-pride.html
[15] Miyavi, Kabuki Danshi, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.jpopasia.com/lyrics/6757/miyavi/kabuki-danshi.html
[16] The problem with visual kei, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostęp w Internecie: http://www.lastfm.pl/user/kurohime/journal/2010/01/16/3cbdg2_the_problem_with_visual_kei
foto: Versailles Philharmonic Quintet
Nazwa visual kei po japońsku zapisywana jest jako ヴィジュアル系 (vijuaru kei), gdzie kei oznacza system lub częściej styl. Słowo to używane bywa na określanie najróżniejszych stylów muzycznych (Shibuya kei jako charakterystyczna podkategoria japońskiego popu, wywodząca się z Shibuyi), trendów w modzie (Mori kei – nowy styl, w którym dziewczęta upodabniają się do starodawnych lalek, dodając elementy związane z lasem), specyficznych zachowań (Akiba kei na określenie ludzi zainteresowanych elementami popkultury, związanymi z tokijską dzielnicą Akihabara) czy nawet rodzajów rzeczy (Iyashi kei jako nazwa wszystkich przedmiotów niosących ulgę lub wypoczynek, takich jak maszyny, filmy czy miejsca). Visual kei, który można po prostu przetłumaczyć jako styl wizualny, poprzez swoją nazwę, został zakwalifikowany jako jedna z tendencji związanych z popkulturą [1].
Skąd zaś wzięło się w nazwie słowo visual? Zazwyczaj utożsamia się je z hasłem zespołu X Japan (wtedy jeszcze znanego jak X), które brzmiało: Psychedelic Violence Crime of Visual Shock. Wydaje się jednak, że X Japan poddało się jedynie istniejącej już tendencji – w 1979 właściciele butiku w Tokio z modą wzorowaną na glam rocku postanowili założyć zespół, który nazwali Visual Scandal. Inny znów zespół Murbas, z 1980, jako swoje hasło uznał Visual Violence. X jedynie kontynuował ich tradycję.
Nazwa w pełni oddaje istotę visual kei, w którym kluczowe miejsce zajmuje wizerunek. The fashion is very important — equally as important as the music [2] – mówi wokalista Versailles, Kamijo. Wygląd muzyków przestaje być tylko dodatkiem, a staje się elementem, dzięki któremu można zaklasyfikować zespół do tego nurtu. Jak to ujął Takehito z zespołu Ayabie: Well, the interesting part of being visual kei is, visual kei is a whole media. Of course music is important, but besides the music itself, visual kei has more ways to present itself--visually, the costume, the atmosphere [3]. Opowiadana historia prezentowana jest w formie multimedialnej (dźwięk, obraz) i odbieranie jej tylko na jednym poziomie znacznie zubaża cały przekaz.
Dopracowany do perfekcji wygląd muzyków podporządkowany jest obecnemu w mangach shoujo ideałowi bishounena. Samo to słowo oznacza w języku japońskim po prostu pięknego chłopca. Chodzi jednak również o pewien specyficzny, androgeniczny typ urody (przystojny chłopak to jedynie ikemen): delikatne rysy twarzy, duże oczy, jasna, zadbana cera, idealnie wystylizowana fryzura z dłuższymi włosami, do tego dochodzi jeszcze smukła sylwetka i płynny chód. Początki takiego ideału można odnaleźć już w epoce Heian w Opowieści o Księciu Promienistym, gdzie Murasaki Shikibu opisywała księcia Genjiego jako pięknego w niemalże kobiecy sposób [4]. Wśród muzyków visual kei niczym zaskakującym nie jest również ubieranie strojów kobiecych. Pragną oni utożsamiać piękno samo w sobie, które wymyka się jakimkolwiek definicjom i ograniczeniom. I have no idea myself, about my nationality. Or even my gender. Forget nationality or gender, I'm not even human [5] – powiedział w jednym z wywiadów zmarły w 2009 r. były basista Versailles Jasmine You.
Versailles Philharmonic Quintet
Gatunek muzyczny?
Skoro cechą wyodrębniającą visual kei są efekty wizualne, nie zaś sama muzyka, to błędem jest nazywanie go gatunkiem muzycznym. If you wear heavy makeup and costume or cross-dress elaborately, and you play in a jazz band, that's visual kei, too [6] – mówi Josephine Yun, autorka książki Jrock, Ink.
Mimo to wiele osób twierdzi, że na początku sytuacja wyglądała inaczej i visual kei wyróżniało się pod względem muzycznym. Zwolennicy takiego stanowiska zwracają uwagę na to, że w muzyce lat 80-tych i wczesnych 90-tych, w którym to okresie można usytuować początki zjawiska, łatwo dostrzec wiele cech wspólnych w muzyce pewnych zespołów. Jednak podobieństwa wynikają raczej z podobnych inspiracji oraz z ograniczonej liczby wytwórni. Jest ich zresztą zbyt mało, aby były one wystarczające do zaklasyfikowania visual kei jako gatunku muzycznego, a do tego występowanie ich nie jest regułą. Najczęściej zespoły różnych nurtów, w celu zwrócenia na siebie uwagi, a w efekcie podniesienia liczby sprzedawanych płyt, zaczęły stosować efekty wizualne, niezależnie od reprezentowanego gatunku muzycznego. W efekcie muzyka visual kei (a raczej visual, o czym będzie mowa nieco później) różniła się w zależności od zespołu, a nawet w zależności od danej płyty czy piosenki. Tę tendencję można dostrzec choćby w twórczości zespołu takiego jak Kuroyume, który uważany obecnie za reprezentanta prawdziwego visualu, również eksperymentował z różnymi gatunkami. Obecnie visual kei rozdrobnił się na mniejsze pod-style. Różnice między poszczególnymi zespołami są znacznie większe i trudno byłoby nawet próbować doszukiwać się w nich cech wspólnych, poza łączącym je dużym znaczeniem obrazu.
Dodatkowo wyjątkowo interesująca wydaje się być swoboda gatunkowa, która widoczna już w piosenkach Kuroyume, szokuje odbiorcę przyzwyczajonego do twardych zasad amerykańskiej muzyki.
Na pierwszy rzut oka może dziwić, że taka swoboda możliwa jest akurat w Japonii, kraju tak silnie uwikłanym w różnorakie normy i uniformizację [8]. Po bliższym przyjrzeniu się widać jednak wyraźnie, że sfera kultury popularnej, mająca stanowić wytchnienie czy wręcz ucieczkę od codziennego życia, wolna jest od różnorakich norm i zakazów, obecnych na innych płaszczyznach życia społecznego. Można tę tendencję dostrzec także w mangach, anime czy modzie ulicznej.
Muzycy nie tylko cieszą się wolnością gatunkową w obrębie twórczości swojego zespołu, lecz także mogą tworzyć własne projekty poboczne, w których to muzyka może znacznie odbiegać od tego, co prezentuje główny zespół. Dla przykładu Hyde, wokalista L'Arc-en-Ciel, założył zespół Vamps, którego muzyka jest znacznie cięższa. Oba zespoły istnieją równocześnie, oprócz tego Hyde ma także za sobą solową karierę. Możliwość sprawdzania się w różnych gatunkach muzycznych jest normą. Hip Hop in Pop in heavy Rock How about it?No doubt Made in NIPPON [9] – śpiewa w piosence Kabuki Danshi ekscentryczny piosenkarz Miyavi, który w tym roku zawita do Polski.
Miyavi
Krótka historia i dwie główne fale zjawiska
W historii samego zjawiska można wyróżnić dwa, znacznie różniące się od siebie etapy. Pierwszy z nich zaczyna się wraz ze wspomnianymi już Visual Scandal, Murbas, X, a także Saber Tiger, Sh0ck!, Seikima II, Shella. Muzycy uprawiali różnorakie podgatunki rocka, takie jak post-punk, hard rock czy nawet heavy metal. Silną inspiracją dla japońskich muzyków tego okresu był glam rock, który nazwany przez Johnego Lennona Rock n' Roll with lipstick, równie wielką rolę przypisywał znaczeniu wizerunku. Niekiedy inspiracje nie poprzestawały na czerpaniu z samej idei wyszukanego stroju, a stawały się po prostu zwyczajnym kopiowaniem wyglądu kostiumów. Jednak był to dopiero początek. Bardzo szybko Japończycy porzucili bierne odtwarzanie pomysłów muzyków glam rocka, aby realizować własne, znacznie bardziej wybujałe wizje. Fantazja nie znała granic, podporządkowując się jedynie zasadzie beautiful elegance z hasła Visual Scandal i visual shock stworzonej przez X. W tym okresie nie była jeszcze stosowana nazwa visual kei. Nowy styl nazywano po prostu visual, visual scandal lub visual rock. Nie nadszedł jeszcze czas wtłaczania visual kei w ramy japońskiej popkultury.
Jak widać powszechnie powielany mit, wskazujący na X Japan jako na samodzielnego założyciela visualu, nie jest prawdziwy. Niepodważalnie jednak można przypisać mu zasługę jego rozpowszechnienia. Visual Scandal występował na ulicach oraz w clubach, zaś Yoshiki, lider X-a, po raz pierwszy pojawił się w telewizji, zapoznając ogół społeczeństwa z nowym stylem, a zarazem zapoczątkowując jego komercjalizację. Sława X Japan wzrastała w niepojętym tempie aż do roku 1994, kiedy to wszystko uległo zmianie. Powszechnie znany visual przestał kogokolwiek szokować, a sami członkowie X Japan, z wyjątkiem gitarzysty hide (zawsze zapisywane małą literą), być może zmęczeni swoim wizerunkiem, ścięli włosy. Stopniowo ich visualowy image ubożał. Wiele zespołów poszło ich śladem.
Być może w ten sposób wszystko by się skończyło, a o przelotnej modzie dawno by już zapomniano, gdyby na scenie muzycznej lat 90-tych nie pojawił się Mana ze swoim zespołem Malice Mizer, wprowadzając visual w nowy etap rozwoju. O ile jeszcze na początku, gdy wokalistą był Tetsu, styl Many przypominał dawny, nawiązujący do glam rocka visual, o tyle wraz z przyjściem nowego wokalisty Gackta, sytuacja znacznie uległa zmianie. Mana nie tylko nadał swojej muzyce gotyckie brzmienie, ale także wprowadził gotycko - wiktoriańskie elementy do samych strojów, czerpiąc z nowatorskiej mody, rozwijającej się prężnie w rejonie Kansai, a zwłaszcza Osaki. O ile w Tokio zawsze ceniono sobie wyrafinowanie stroju, o tyle w Osace, już w dawnych wiekach na pierwszym miejscu stała indywidualność. Dlatego też to właśnie Osaka zrodziła pokolenie projektantów, którzy przyczynili się do powstania późniejszych młodzieżowych subkultur między innymi Lolita Fashion. Sam Mana nosił ubrania znanej projektantki mody dla Gothic Lolit z Osaki Kazuko Ogawy. W ten sposób Lolita Fashion zaczęła swoją wędrówkę z Osaki do dzielnicy Harajuku w Tokio, mekki subkulturowej mody i muzyki, by następnie upowszechnić się w całej Japonii wśród fanów visualowych zespołów [10]. Obecnie nadal nie sposób znaleźć większego idola wśród lolit niż wielki Mana-sama [11], który stał się legendą, a visual zaczął na nowo odzyskiwać utraconą popularność. To właśnie Mana użył po raz pierwszy określenia visual kei. W ten sposób visual lat 80-tych w latach 90-tych stał się visual kei, rozpoczynając nowy etap rozwoju. Szybko pojawiły się kolejne zespoły, które zaczęły inspirować się stylem Many. Dobrym przykładem może być Lareine, których wokalista Kamijo, wcześniej roadie Malice Mizer, nadal pozostawał wierny estetycznym ideałom Many.
Podział, czyli kei w obrębie visual kei
Visual kei rozwijał się i ewoluował, co pociągnęło za sobą wyróżnianie się kolejnych pod-stylów w obrębie głównego trendu. Muzyka oraz wizerunek poszczególnych zespołów zaczęły różnić się w sposób diametralny, nieporównywalny do początków. Podział do tej pory pozostaje jedynie zarysowany. Istnieje wiele nazw na określenie jednego stylu i zazwyczaj dany zespół można zakwalifikować do więcej niż jednej grupy. Głównym kryterium podziału jest wizerunek, co często pociąga także za sobą główny gatunek tworzonej muzyki. Oczywiście nie jest to regułą. Dobrym przykładem na to, że to właśnie strój, a nie muzyka, decyduje o przynależności do danej kategorii jest Iryou kei, w którym cechą wspólną przynależących do nurtu zespołów są medyczne elementy kostiumu, takie jak przepaski na oko czy kitle. Nie ma żadnego wyznacznika odnośnie brzmienia, jakie powinny przybierać wykonywane przez nich piosenki.
Wczesne zespoły lat 90-tych określa się obecnie mianem Kurofuku kei, co oznacza po prostu czarne ubrania. Przynależą do tej grupy między innymi Luna Sea, Buck-tick, Kuroyume, Zi:Kill. Późniejszy kei, utrzymujący również swoją muzykę w cięższym brzmieniu, to Kote kei [12] , który skontrastować można z melodyjnym rockiem, niekiedy wręcz zakrawającym o pop, który reprezentują zespoły nurtu Sofubi. Stroje muzyków Sofubi są mniej wymyślne, makijaż niemalże niedostrzegalny. Przedstawiciele to L'Arc-en-Ciel, SID, Janne de Arc, Glay. Jeszcze bardziej popowe brzmienie mają zespoły Oshare kei, na które z pogardą patrzą niekiedy fani innych, bardziej rockowych stylów. Muzyka Oshare kei jest wesoła i skoczna, zaś ubrania kolorowe, nawiązujące przez dużą ilość dodatków do mody ulicznej z Harajuku, przez co niekiedy nurt może być nawet nazywany Decora kei [13] Popularnymi markami noszonymi przez muzyków są Sex Pot Revenge oraz h Naoto. W kostiumach można również dostrzec inspiracje punkowe, jednak oczywiście jest to punk w rozumieniu japońskim, w którym nie kłóci się on z kulturą kawaii. Typowe zespoły to An Cafe (obecnie zawiesiło działalność) oraz SuG. Istnieje także styl Koteosa, który łączy w sobie elementy Kote z Oshare, stając się równocześnie mrocznym odpowiednikiem Decory. Niekiedy jednak dodane są również elementy kolorowe. Dla przykładu barwnemu strojowi może towarzyszyć ciemny, mocny makijaż. Reprezentanci to Vidoll, 12012, Ayabie, Lolita 239, The Gazette. Na tym podziały oczywiście się nie kończą. Można także odnaleźć Eroguro kei, Tanbi kei (stylizacja na francuską arystokrację), Gothic kei, Loud kei i wiele innych. Specyficznym stylem jest Nagoya kei, skupiający zespoły z Nagoyi, których brzmienie zazwyczaj jest cięższe a stroje mniej wymyślne. Charakterystyczna jest także swoista bliskość muzyków z tego kręgu, którzy często dokonują rotacji z jednego zespołu do drugiego.
An Cafe
Samurai Kabuki rock
Innym ciekawym stylem jest Wa kei. Polega on na wykorzystywaniu elementów tradycyjnej kultury japońskiej, zarówno poprzez strój, instrumenty, scenerię czy też słowa piosenek. Samo zjawisko wykracza poza visual kei i obecne jest również w jpopie czy ogólnie pojmowanym jrocku. Celem ma być ukazanie samurajskiego ducha poprzez muzykę. Zespół Kagrra (nazwa pochodzi od starodawnego tańca związanego z kultem shinto i oznacza miejsce boga) jest szczególnie związany z japońską tradycją. W szerokim stopniu wykorzystuje on klasyczną estetykę, a stroje członków nawiązują do różnych etapów w historii Japonii. Inne zespoły także wykorzystują motywy typowo japońskie. Teledysk zespołu D do piosenki z ubiegłego roku prezentuje muzyków w kimonach, z wachlarzami, w tradycyjnym japońskim domu. Równocześnie jednak wszyscy mają idealnie ustylizowane na modę visual kei fryzury, makijaż, a wokalista Asagi nawet pomalowane paznokcie.
Całą ideę związaną z łączeniem elementu tradycji z rockiem rozpowszechnił wśród muzyków visual kei wspomniany już Miyavi. W 2008 roku wydał płytę This Iz the Japanese Kabuki Rock, która w całości nawiązuje do tego pomysłu. Jedna z piosenek Jpn pride mówi: We are Japanese, from anywhere you look at us we are the chimpanzees with a Far-East accent. Slit-eyed and flat-nosed? Our pride is so high while our noses are so low. We don't have topknots or katanas but we will go through and show off our Neo Bushido. From the start we've been doing first-class hara-kiri so don't put us down and call us yellow [14]. Miyavi sam nazywa siebie the samurai guitarist i wielokrotnie mówi w wywiadach o konieczności zachowania w sobie japońskiego ducha. Dzięki niemu upowszechniło się określenie Samurai Kabuki rock w odniesieniu do visual kei. W jednej ze swoich piosenek śpiewa wprost: Hi we're V-kei Boiz yo Japan boys going kabuki [15].
Samo porównywanie visual kei do kabuki istniało już wcześniej. Kabuki to rodzaj japońskiego teatru, powstały w epoce Edo pod rządami Tokugawów, w którym wszystkie role odgrywają mężczyźni. Charakterystyczne są także bogate stroje, makijaż oraz silna ekspresja podczas gry. Jak widać opis ten równie dobrze pasuje do opisywanego stylu. Jakkolwiek można znaleźć zespoły żeńskie (np. exist†trace) lub mieszane, jednak są one zazwyczaj znacznie mniej popularne, mimo że niejednokrotnie reprezentują bardzo wysoki poziom jak np. Lacroix Despheres. Dziewczęta w takich zespołach albo do złudzenia przypominają swoim wyglądem muzyków płci męskiej albo noszą ubrania Lolita Fashion.
exist†trace
Przyszłość visual kei
Można zastanawiać się jak bardzo visual kei będzie się zmieniać. Większość najbardziej visualowych zespołów można znaleźć przy małych wytwórniach (choć istnieją już dość liczne wyjątki, jak choćby zespół D czy Versailles), podczas gdy grupy, którym udaje się uzyskać status major często rezygnują z dawnego wizerunku, chcąc zyskać większą grupę odbiorców. Niekiedy zaś przynależność do visual kei ogranicza się jedynie do stroju nawiązującego do mody ulicznej, starannie wystylizowanej fryzury oraz fanservicu na koncertach. Oczywiście nie jest to zasadą i nadal istnieje wiele zespołów kontynuujących dawną tradycję. Przykładem mogą być zespoły skupione wokół UNDER CODE PRODUCTION, wytwórni Kisakiego (członek Kisaki Project, Phantasmagoria, obecnie Rin), które niezmiennie trwają w visualowym stylu.
What visual kei WAS is dead. The visual kei you like is dead. It is not. Sorry. As long as bands are dressed up to appeal to teenage girls to play on shojo manga fantasies, visual kei will be alive and well [16] – powiedział jeden fan na forum do innego, rozczarowanego obecnym stanem swojego dawnego, ulubionego stylu muzycznego. Visual kei istnieje nadal, stając się dobrym biznesem, gdyż wzmaga konsumpcję zwłaszcza wśród fanów, chcących upodobnić się do ulubionych muzyków. Ciekawe jest jednak to, że mimo całej zmiany, w ogólnej świadomości visual kei nadal pozostaje na uboczu, utożsamiany z subkulturami z Harajuku, na której to młode, początkujące zespoły przychodzą w niedzielę, aby dać koncert i zdobyć pierwszych fanów. Dla wielu visual kei to nadal muzyka niszowa, wypełniona przez różnorakich otaku i lolity.
Visual kei się zmienił, jednak nadal spełnia swoje zadania – buduje świat fantazji, pomaga tworzyć swoistą Krainę Czarów, która dostarcza niezastąpionych wrażeń.
Bibliografia:
Article is the opinion and research of Samehada, [online], dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://jrockrae.wordpress.com/about/
Cocoro Books, Tokyo rock catwalk: visual kei bands big in Japan, Los Angeles 2008.
Godoy T., Vartanian I., Japanese goth, New York 2009.
Godoy T., Vartanian I., Style deficit disorder, San Francisco 2007.
Hashimoto M., Visual Kei Otaku Identity — An Intercultural Analysis, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.uri.edu/iaics/content/2007v16n1/10%20Miyuki%20Hashimoto.pdf
History of visual kei, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.xradicaldreamers.net/xjapan/x_visual_e.php
Miller L., Beauty Up: Exploring Contemporary Japanese Body Aesthetics, Berkeley 2006
Selah, Visual Kei music genre of Japan, [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.helium.com/items/623812-visual-kei-music-genre-of-japan
Yun J., Jrock, Ink., Southbridge 2005.
Przypisy:
[1] History of visual kei, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.xradicaldreamers.net/xjapan/x_visual_e.php
[2] D.Robson, Versailles get dolled up for visual-kei fest, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/fm20091023a1.html
[3] INTERVIEW ~ AYABIE: JUNE 18, 2008, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://jrockeventsusa.com/articles/ayabie08_interview.html
[4] L.Miller, Beauty Up: Exploring Contemporary Japanese Body Aesthetics, Berkeley 2006, s.66.
[5] Descendants of Roses: Versailles Interview Part 2, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.jrockrevolution.com/webzine/interviews/290-descendants-of-roses-versailles-interview-part-2.html
[6] J.Yun, Jrock, Ink., Southbridge 2005, s.80.
[7] Article is the opinion and research of Samehada, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://jrockrae.wordpress.com/about/
[8]K.Sollee, JAPANESE VISUAL KEI AND THE BLURRING OF AMERICAN GENRE LINES, [online], [dostęp: 2010-05-18], Dostępny w Internecie: http://www.bigtakeover.com/essays/japanese-visual-kei-and-the-blurring-of-american-genre-lines
[9] Miyavi, Kabuki Danshi, [online], [dostęp: 2010-05-11], Dostępny w Internecie: http://www.jpopasia.com/lyrics/6757/miyavi/kabuki-danshi.html
[10] T.Godoy, I.Vartanian, , San Francisco 2007, s.134 i n.
[11] Sama - tytuł honoryfikatywny.
[12] Kote jest najpopularniejszym i równocześnie najcięższym ze stylów. Niektórzy dzielą go jednak na shiro i kuro kei (biały i czarny).
[13] Decora - japoński styl mody ulicznej, bardzo kolory, charakteryzujący się nakładaniem na siebie jak największej ilości dodatków.
[14] Miyavi, Jpn Pride, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.jpopasia.com/lyrics/14432/miyavi/jpn-pride.html
[15] Miyavi, Kabuki Danshi, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostępny w Internecie: http://www.jpopasia.com/lyrics/6757/miyavi/kabuki-danshi.html
[16] The problem with visual kei, [online], [dostęp: 2010-05-19], Dostęp w Internecie: http://www.lastfm.pl/user/kurohime/journal/2010/01/16/3cbdg2_the_problem_with_visual_kei
foto: Versailles Philharmonic Quintet